Ahsen-el Kasas-11 | Yusuf kıssasının “mit”ik yapısı

“Mitik teoride Kahramanın Yolculuğu üç bölüme ayrılır: Ayrılış, İnisiyasyon (süreç)  ve Dönüş. Bu model, Üç Perde Yapısına (Kurulum, Karşılaşma ve Çözüm) benzer bir yapıya sahiptir, ancak Üç Perde Yapısı olay noktalarına odaklanırken, Kahramanın Yolculuğu kahramanın geçtiği aşamalara odaklanır.. Hz. Yusuf’un kıssasının şaşırtıcı derecede bu disipline uyduğunu görmekteyiz.”

M. NEDİM HAZAR | YORUM

“Oysa Allah yapmakta olduklarını bilendi!”

Yusuf Suresi

Her ne kadar bu bölümde senaryo alanın piri sayılabilecek olan Robert McKee’den bahsedeceğimizi ifade etmiş olsak da araya bir başka bölüm almak durumunda kaldık. Hz. Yusuf kıssasını sinematik açıdan tamamlamak için bu alanda teorik bağlamda iki önemli kitaptan bahsetmemiz gerekiyor. Onlardan bahis etmezsek haksızlık olacaktır. Bu kitaplardan ilki Christopher Vogler’ın “The Writer’s Journey: Mythic Structure for Writers”ı…

Daha önce bahsini ettiğimiz ve dramanın senaryo ile ilişkisini disipline eden önemli isimlerden biri olan Joseph Campbell’in özellikle “The Hero with a Thousand Faces” kitabındaki yapısal durumu geliştiren Christopher Vogler “Yazarın Yolculuğu: Yazarlar için Mitik Yapı” isimli eserinde kahramanın yolculuğunu daha görünür kılan birtakım aşamalar ve parametreler üretir. Kitap şu açıdan mühimdir:

Giriş bölümünde yazar kitabın temelini oluşturan Joseph Campbell’ın çalışmalarının anlatı üzerindeki etkisini ve modern hikayeler, özellikle film senaryoları ile ilişkisini açıklar. Kendi keşif yolculuğunu ve Campbell’ın fikirlerinin hikaye anlayışını nasıl şekillendirdiğini paylaşır. Sonra sıra aşamalandırmaya gelir ve 12 aşamalı bir yapı kurar. Ve elbette bazı arketipleri belirler. Vogler’a göre, hikayelerde bulunan yaygın arketiplerin rollerini ve işlevlerini detaylandırır. Kahraman, Akıl Hocası, Eşik Bekçisi, Haberci, Şekil Değiştirici, Gölge, Müttefik ve Kandırmaca gibi arketipler, kahramanın gelişimine ve hikayenin ilerlemesine katkıda bulunur.

Gelelim yolculuğun aşamalarına.

Kitapta, Kahramanın Yolculuğu üç bölüme ayrılmıştır: Ayrılış, İnisiyasyon ve Dönüş. Bu model, Üç Perde Yapısına (Kurulum, Karşılaşma ve Çözüm) benzer bir yapıya sahiptir, ancak Üç Perde Yapısı olay noktalarına odaklanırken, Kahramanın Yolculuğu kahramanın geçtiği aşamalara odaklanır.

İşte o aşamalar:

Sıradan Dünya

Maceraya Çağrı

Çağrıyı Reddetme

Mentorla Buluşma

Özel Dünyaya Geçişin Eşiğini Aşma

Testler, Müttefikler ve Düşmanlar

En İçteki Mağaraya Yaklaşım

Sınav

Ödül (Kılıcı Kapma)

Yolun Geri Dönüşü

Diriliş

Eliksirle Dönüş…

Bu aşamalar, yukarıda bahsettiğimiz üç bölüm arasında bölünmüştür. İlk bölüm (Ayrılış), Kahramanın maceraya atıldığı ve Sıradan Dünyadan ayrıldığı aşamaları içerir. İkinci bölüm (İnisiyasyon), Kahramanın yeni ve bilinmeyen dünyada karşılaştığı testler ve zorluklarla doludur. Üçüncü bölüm (Dönüş), Kahramanın ödülü alıp Sıradan Dünyaya geri döndüğü ve dönüşüm geçirdiği aşamaları kapsar.

Her bir aşama, kahramanın karakter gelişimine ve hikayenin ilerlemesine katkıda bulunur. Örneğin, “Sıradan Dünya” aşamasında kahraman tanıtılır ve “Macera Çağrısı”nda, kahramana büyük bir değişiklik veya macera fırsatı sunulur. “Mentörle Buluşma”da kahraman, yolculuğunda ona rehberlik edecek bilgelik ve bilgi sunan bir figürle tanışır. “Sınav” aşamasında kahraman, şimdiye kadar karşılaştığı en büyük zorlukla yüzleşir ve bu zorluğun üstesinden gelirse dönüşüm geçirir.

Christopher Vogler’in “The Writer’s Journey” kitabındaki “Book Two: Stages of the Journey” bölümü, Kahramanın Yolculuğu’nun on iki aşamasını ayrıntılı bir şekilde ele alırken, her bölüm, bu aşamaların bir hikaye içinde nasıl işlev gördüğünü ve genel hikayeyi nasıl etkilediğini derinlemesine açıklar. Bu aşamalar, kahramanın sıradan dünyasından başlayarak, maceraya çağrılması, çağrıyı reddetme, mentorla buluşma, ilk eşiği aşma gibi erken safhalardan geçer ve kahramanın özel dünyada karşılaştığı testler, müttefikler ve düşmanlar gibi deneyimlere dalar. Daha sonra, en içteki mağaraya yaklaşım, sınav, ödül elde etme ve yolun geri dönüşü gibi daha derin aşamalara geçiş yapar. Kahraman, diriliş ve son olarak eliksirle dönüş aşamalarıyla yolculuğunu tamamlar ve bu süreçte önemli bir dönüşüm geçirir.

Vogler, bu aşamaların kesin bir sırayla takip edilmesi gerektiğini öne sürmez; bunun yerine, aşamaların hikayenin gereksinimlerine göre esnek bir şekilde uygulanabileceğini ve bazen birbiriyle örtüşebileceğini vurgular. Her aşama, kahramanın gelişimine katkıda bulunur ve okuyucular veya izleyicilerle daha derin bir bağ kurulmasını sağlar.

Bu arada bir kelimenin üzerinde küçük bir duraklama yapalım.

“Elixir”, temel olarak üç ana anlam taşıyor: asal metalleri altına dönüştürme gücüne sahip olduğuna inanılan bir madde, yaşamı sonsuza dek uzatabileceği düşünülen bir madde ve tüm hastalıkları iyileştirebilecek bir iksir veya tıbbi karışım. Ayrıca, genellikle içinde alkol bulunan ve ilaçların içindeki tıbbi bileşenler için veya bir tatlandırıcı olarak kullanılan tatlandırılmış bir sıvı olarak da tanımlanmakta.

İsterseniz, ana konumuzdan çok kopmadan, Vogler’in yapısal disiplini ile Yusuf suresini analiz edelim.

Sıradan Dünya: Yusuf, babası Yakup ve kardeşleriyle birlikte yaşayan genç bir çocuktur. Rüyalar görmekte ve babası tarafından sevilmektedir.

Maceraya Çağrı: Yusuf’un gördüğü rüya ve bu rüyanın babası Yakup tarafından yorumlanması, hikayenin başlangıcını işaret eder. Yusuf’un kardeşleri tarafından kıskanılması ve ona karşı komplo kurulması da bu aşamaya dahildir.

Çağrıyı Reddetme: Yusuf, kardeşlerinin kötü niyetlerinden habersizdir ve onların planına karşı koymaz.

Mentorla Buluşma: Yusuf’un hayatında belirgin bir mentor figürü yoktur, ancak her peygamberin mentoru olarak yaratıcıyı düşündüğümüzde, Allah’ın Yusuf’a rehberlik etmesi ve ona sabır vermesi bu rolü üstlenebilir.

İlk Eşiği Aşma: Yusuf, kuyuya atılır ve daha sonra bir kervan tarafından bulunup Mısır’a satılır. Bu, onun bilinmeyene yolculuğunun başlangıcıdır.

Testler, Müttefikler, Düşmanlar: Yusuf, Mısır’da Züleyha’nın evinde testlere tabi tutulur, suçsuz yere hapse atılır ve rüyaları yorumlayarak firavunun dikkatini çeker.

En İçteki Mağaraya Yaklaşım: Yusuf, firavunun rüyalarını yorumlayarak Mısır’ın yönetimine katılma fırsatı bulur. Bu, onun hedefine yaklaştığı ana noktadır.

Sınav: Yusuf, kardeşlerini tanır ama onlar onu tanıyamaz. Kardeşlerine karşı nasıl davranacağına karar vermesi gereken kritik bir andır.

Ödül (Kılıcı Kapma): Yusuf, kardeşlerini affeder ve ailesini Mısır’a getirir, böylece onların hayatlarını kurtarır.

Yolun Geri Dönüşü: Yusuf ve ailesinin Mısır’da yeniden birleşmesi, Yusuf’un yolculuğunun tamamlanmasını ve sıradan dünyasına dönüşünü simgeler.

Diriliş: Yusuf, sadece zorlukları aşmakla kalmaz, aynı zamanda büyük bir ahlaki ve ruhsal dönüşüm geçirir. Artık sadece bir hayatta kalma mücadelesi veren bir genç değil, aynı zamanda bilge ve merhametli bir liderdir.

İksirle Dönüş: Yusuf, kardeşlerini ve babasını affederek ve onları koruyarak elde ettiği bilgelik ve iç huzuru topluluğuyla paylaşır. Bu, onun kişisel yolculuğunun ve içsel dönüşümünün bir sonucudur.

Gelelim ikinci önemli kitabımıza.

Şimdilerde emekliliğin tadını çıkaran, ancak vaktiyle McKee kadar olmasa da sektörde epey itibarlı bir beyin olan Linda Seger’in kaleme aldığı meşhur “Making a Good Script Great” (İyi Bir Senaryoyu Mükemmelleştirmek) isimli kitabına değinmezsek kesinlikle bu çalışma eksik olurdu.

Linda Seger’in “Making a Good Script Great” kitabının özelliği, senaryo yazımını sadece teknik bir süreç olarak değil, aynı zamanda yaratıcı bir sanat olarak ele almasıdır. Kitap, senaryo yazımının temel prensiplerini ve tekniklerini detaylı bir şekilde açıklarken, bunları uygulamaya dair pratik önerilerle birleştirir.sKitap, senaryo yapısının derinlemesine analizini sunarken, bu yapının nasıl kurgulanacağını detaylandırır. Bu ise, yazarlara kendi hikayelerini daha etkili bir şekilde planlamaları ve geliştirmeleri için sağlam bir temel sağlar.

Öte yandan Seger, karakter gelişimine büyük önem verir. Yazar, okuyuculara karakterlerinin derinliğini ve karmaşıklığını nasıl artırabilecekleri konusunda rehberlik edip, böylece karakterler daha inandırıcı ve etkileyici hale gelmesini sağlar. Kitabın bir diğer önemi ise tema ve alt metin konusundaki yaklaşımıdır. Seger, yazarlara kendi hikayelerinin altında yatan anlamları nasıl keşfedecekleri ve bunları nasıl etkili bir şekilde iletecekleri konusunda rehberlik eder. Ve her senaryo kitabında olması gereken kısımlar kitabın sonunda yer alır; revizyon süreci ve ipuçları…

Şimdi şöyle bir şey yapalım.

Linda Seger’in “Making a Good Script Great” kitabının ölçü ve kurallarını Yusuf Suresi’ne uygulayarak bu metni nasıl iyi bir senaryoya dönüştürebileceğimizi düşünelim. Kitabın genel prensiplerini ve senaryo yazımına dair yaklaşımlarını temel alarak, Yusuf Suresi’ndeki hikayenin sinematik bir yapıya kavuşturulabileceği yolları keşfetmeyi deneyelim.

1- Üç “Act” Yapısı

Başlangıç (Setup): Yusuf’un ailesi ve kardeşleriyle olan ilişkisi, babası Yakup’un Yusuf’a olan özel sevgisi ve Yusuf’un rüyası bu bölümde işlenebilir. Yusuf’un kardeşleri arasındaki kıskançlık ve Yusuf’un kuyuya atılması, başlangıç bölümünün katalizör olayı olarak işlev görebilir.

Gelişme (Confrontation/Development): Yusuf’un Mısır’a satılması, orada Potifar’ın evindeki hayatı, Potifar’ın karısının iftirası ve Yusuf’un hapishaneye düşmesi gibi olaylar gelişme bölümünde ele alınabilir. Yusuf’un hapishanede rüyaları yorumlama yeteneği ve Mısır’ın yöneticisiyle olan ilişkisi bu bölümde derinleştirilebilir.

Sonuç (Resolution): Yusuf’un Mısır’da yükselişi, ailesiyle yeniden bir araya gelmesi ve kardeşlerinin kendisinden af dilemesi, sonuç bölümünde çözülecek ana temalar olabilir. Bu bölümde, Yusuf’un kardeşlerine karşı gösterdiği bağışlayıcılık ve aile içindeki uzlaşma vurgulanabilir.

2- Karakter Gelişimi

Yusuf karakterinin derinlemesine işlenmesi, onun içsel dönüşümünü ve karşılaştığı zorluklar karşısında gösterdiği direnci vurgulayabilir. Kardeşler, Yakup ve diğer yan karakterlerin motivasyonları ve iç çatışmaları da senaryoyu zenginleştirecek detaylar arasında yer alabilir.

3- Tema ve Alt Metin

Yusuf Suresi’nin temelinde yatan affetme, aile bağları, kıskançlık, sadakat ve kader gibi temalar, senaryonun alt metnini oluşturabilir. Karakterlerin davranışları ve kararları aracılığıyla bu temaların seyirciye aktarılması sağlanabilir.

4- Görsel İmgeler ve Diyaloglar

Yusuf Suresi’ndeki görsel imgeler (örneğin Yusuf’un rüyasındaki güneş, ay ve yıldızlar), senaryoda simgesel anlamlar taşıyabilecek güçlü görsel unsurlar sunabilir. Diyaloglar ise karakterlerin kişiliklerini, dönemin kültürel yapısını ve hikayenin duygusal derinliğini yansıtacak şekilde kurgulanabilir.

Görüldüğü üzere Yusuf Kıssasının Kur’an’daki anlatımı, hemen hemen tüm senaryo kuramlarına uygun bir şekilde nazil olmuş. Bu da Hz. Yusuf kıssasına “en güzel kıssa” denmesinin ne kadar doğru olduğunun da göstergesi.