HABER ANALİZ | MUHSİN AHMET KARABAY
Sri Lanka’da pahalılığa, kayırmacılığa ve kötü yönetime karşı, protestolarla başlayan gösteriler kitlesel ayaklanmaya dönüştü. Sonunda isyan eden halk, cumhurbaşkanlığı sarayını bastı, başbakanın evini ateşe verdi. Türkiye’de ise farklı bir hava var.
Sri Lanka, 50 yaş üstü grubun “Seylan” diye tanıdığı ülke. Türkiye’de Güneydoğu kökenlilerin “kaçak çay” diye bildikleri çayın memleketi. Eski Doğu kültürüyle yazılan eserlerin çoğunda masalımsı anlatımlarda ise adı “Serendib” olarak geçer.
Tam adı Sri Lanka Demokratik Sosyalist Cumhuriyeti, bir Güney Asya ülkesi. Hindistan’ın hemen dibinde 21 milyon nüfusa sahip. 287 milyar dolar toplam milli geliri var. Kişi başına düşen milli geliri ise 13,6 bin dolar düzeyinde.
Bu coğrafi bilgiyi paylaştıktan sonra ülkeyi hatalar yumağına sürükleyen yaklaşımı ortaya koymadan olmaz. 1972’de Seylan adı Sri Lanka olarak değiştirildi. Sonraki yıllardaysa ülkede ciddi bir özelleştirme yaşandı.
1948’e kadar devam eden İngiliz sömürgesi döneminde, iyi bir altyapıya kavuşan ülke, en hızlı kalkınmasını 2005-2011 yılları arasında gerçekleştirdi. Bu dönemde ülkede refah iki katıra yükseldi.
Yapılan yatırımlar, büyük oranda dış borçla gerçekleştirildiği için ülke 2016’da çıkmaza girdi. 65 milyar dolara çıkan dış borç çevrilemez oldu. IMF’den yardım istendi.
2018’e gelindiğinde Çin, 1,2 milyar dolarlık krediyle Sri Lanka’yı iflastan kurtarmayı kabul etti. Ülke gelirinin önemli bir kısmı turizmden kaynaklandığından dolayı, Kovid-19 salgınında her şey alt üst oldu. 2021 yılı ise Sri Lanka’da her şeyin birbirine girdiği yıl olarak yaşandı.
Gelişmelerden sonra yönetim büyük bir ekonomik kriz içinde olunduğunu kabul etti. Meclis, gıda istifçiliğini yasaklayan kanunlar çıkarmak durumunda kaldı. Stokçuluk yapanlara ağır cezalar uygulanacağı duyuruldu.
Enflasyon yüzde 55’e yükseldi. Özellikle temel gıda maddelerinin temininde büyük sıkıntılar yaşanmaya başlandı. Yakıt sıkıntısına karşı tasarruf edebilmek amacıyla, haftalık tatil üç güne çıkarıldı.
SRİ LANKA’YI 20 YILDIR AYNI İSİMLER YÖNETİYOR
Ülkeyi 20 yıla yakın bir süreden bu yana aynı aile yönetiyor. Şimdiki Cumhurbaşkanı Nandasena Gotabaya Rajapaksa, Kasım 2019’da bu makama seçildi. Yani yeni sayılır. Ancak bir ayrıntı var. Rajapaksa, iktidarı 2005-2015 yılları arasında ülkeyi yöneten ağabeyi Mahinda Rajapaksa’dan devraldı.
Babadan oğula iktidarın geçmesi, siyasette sık rastlanır. Ancak yönetimin bir kardeşten diğerine geçmesi sık rastlanan bir durum değil.
Ağabey Mahinda’nın bir de içeride kazandığı büyük bir zafer var. 1983’ten bu yana rejime karşı sürdüren kendilerini “Tamil Elam Kurtuluş Kaplanları” diye adlandıran ayrılıkçı Tamil Gerillalarına karşı mutlak bir zafer kazandı. Ülkenin kuzey batısında ayrı bir devlet kurma mücadelesi veren Tamil Gerillaları, 2009’da bastırıldı.
Yönetime karşı mücadeleden sonuç alamayacaklarını açıklayan Tamil Gerillaları, silahlarını bıraktıklarını açıkladılar. 40 bin sivilin ölümünden sorumlu tutulan Tamil Gerillaları, intihar saldırganlarının giydiği bomba yeleği icat etme ve etkin kullanmalarıyla tanındı.
Bu gerillalar, 40 bin sivilin can kaybıyla sonuçlanan mücadeleye son verdiklerini açıklamak durumunda kaldı.
Ülkede yaşayan insanların yıllardan bu yana çektikleri en büyük sıkıntı, yolsuzluklar konusu. Sri Lanka son yıllarda, yönetenlerin ölçüsüzce zenginleştiği, halkın giderek fakirleştiği bir ülke halini aldı. Ülkeyi yönetenler, yaşananların halka yansımaması için yıllardan bu yana medya üzerinde yoğun bir baskı uygulamayı sürdürdü.
Konulan yasaklar, yönetimin yaptıklarını gizlemeye kafi gelse de halkın gün geçtikçe fukaralaşmasının önüne geçmedi. Enflasyonun yükselmeye devam etmesi, tedarik zincirinde yaşanan kırılmaların da ortaya çıkmasıyla dayanacak gücü kalmayınca halk protestolar yapmaya başladı.
Sri Lanka'da halk isyan etti. Bir polis kaskını fırlatıp halka destek verdi. #SriLanka pic.twitter.com/To93gUe3DU
— Turhan Bozkurt (@TurhanBozkurTV) July 9, 2022
Protestolar, başlarda pek çok şehirde şiddet kullanılarak bastırıldı. Gösterilerin ardı arkası kesilmeyince bu kez sürpriz gelişmeler yaşandı. Güvenlik güçleri saf değiştirip göstericilere katılmaya başladı.
Polisin saf değiştirmeye başlamasıyla protesto gösterilerinin mahiyeti de farklılaşır oldu. Artık yaşananlar bir isyan halini aldı. Ayaklanan halk, Cumhurbaşkanlığı sarayını bastı.
NOW – Protesters storm the presidential palace in Sri Lanka's capital.pic.twitter.com/Wv6oQ10kBQ
— Disclose.tv (@disclosetv) July 9, 2022
Öfkeli kitlelerin saraya girmesinden sonrasıysa halk isyanlarında görülen tablolardan farkı değil. Sarayın havuzunda keyif yapanları, her türlü pespayeliği sergileyenleri bolca görmek mümkün.
Kontrolden çıkan kitleler, Başbakan Ranil Wickremesinghe’nin başkent Kolombo’daki konutunu ateşe verdi.
Sri Lanka'da protestocular başbakanı Ranil Wickremesinghe'nin evini ateşe verdi. pic.twitter.com/St0WR9S87o
— BOLD (@BOLDmedya) July 9, 2022
İsyan eden halkın hedef aldığı yerler arasında ülkenin merkez bankası da vardı.
İflas etmiş bir ülkenin halkı Merkez Bankası'nın kapılarını kırıyor. #SriLanka pic.twitter.com/aZ0adxihDg
— Turhan Bozkurt (@TurhanBozkurTV) July 9, 2022
Halkın başlattığı isyan sonrasında Cumhurbaşkanı Rajakapsa da Başbakan Wickremesinghe de görevlerinden istifa ettiler. Cumhurbaşkanı seçilmek için 2018’de Amerikan pasaportunu halkın önünde imha eden Cumhurbaşkanı Rajakapsa’nın ülkeden gemiyle kaçtığı belirtiliyor.
TÜRKİYE’DEN BİR SRİ LANKA ÇIKMAZ
Kovid-19 salgınına karşı mücadele ederken, Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmasıyla başlayan gelişmeler, dünyayı farklı bir yere taşıyacağa benziyor.
Akaryakıt fiyatlarının yüzde 35 arttığı İngiltere’de geçen hafta halk sokağa döküldü. Hollanda’da çiftçiler, zamları günlerdir protesto ediyor. Traktörleriyle yolları kapatıyorlar.
Arnavutluk'ta on binlerce kişi gıda ve akaryakıt mamûllerinde bitmek bilmeyen zamları protesto etmek için sokağa indi. #SriLanka pic.twitter.com/8FbXlaEAr1
— Turhan Bozkurt (@TurhanBozkurTV) July 9, 2022
Arnavutluk ve Makedonya’da protestolar daha yoğunlukta. Eski demokrasi ülkeleri, bir şekilde yaşanan sıkıntıları atlatabilir belki, ancak yeni demokrasiye geçen Arnavutluk ve Makedonya gibi ülkelerde, protestolar farklı bir boyuta evrilebilir.
Türkiye’de Sri Lanka’daki olayları iktidar yanlıları, kullanıp farklı yorum yapıyor, muhaliflerse aynı görüntüleri farklı bir anlamda yorumluyor. İktidar yanlılarına göre, halkın sosyalist rejime öfkesi söz konusu. Muhaliflere göreyse yaşananlar, diktatörlerin kaçınılmaz sonunu göstermesi açısından ilginç.
Kimse merak etmesin Türkiye’den bir Sri Lanka çıkmaz.
Sri Lanka’nın da keşke, “6 ay bekleyin her şey yoluna girecek” diyen bir liderleri olsaydı. Keşke Sri Lanka’yı yöneten “Ey Avrupa, Ey Amerika” diyen bir cumhurbaşkanı bulunsaydı, umutları hiç bitmezdi.
