SVB olayı; ABD bankacılık sisteminde büyük depremin öncüsü mü?

YORUM | Dr. CEM ÜNAL

Nasıl bir zamanda dünyada yaşadığımızı eminim hepimiz sorguluyoruz. 20 yılı aşkın süredir bitmek bilmeyen zulümler, ardından COVID ile küçülen dünyamız, deprem ile hallaç pamuğu olan ülkemiz… Tabiri caizse biraz başımızı kaldırdığımızda yeni bir olay kapımızda bitiveriyor.

Bu kez de ABD’de, 2008 yılında yaşanan büyük finansal krizden beri yaşanan en büyük banka iflası yaşandı. Hükümet ve ilgili otoriteler finansal sistemi korumak için 2 bankaya müdahale etmek zorunda kaldı.

Ülkenin en büyük 16. bankası olan Silicon Valley Bank, Cuma günü iflas ederek hükümet tarafından devralınmak zorunda kaldı. Yaklaşık 175 milyar dolarlık mevduat müşterisinin ne olacağı büyük bir soru işareti olarak ortada duruyor.

Pazar günü, ABD’nin 29. en büyük bankası Signature Bank, finansal paniğin yayıldığını öne sürerek faaliyetlerini belli süreliğine durdurdu. Pazartesi günü de borsada işlem gören birçok bankanın hissesi ciddi olarak düştü. First Republic Bank hissleeri, borsada işlemler durdurulmadan önce yüzde 65 oranında olan Western Alliance Bancorp hisseleri ise neredeyse yüzde 60 oranında geriledi. ABD’nin en büyük sekizinci bankası olan Charles Schwa’in hisseleri de yaklaşık yüzde 10 düştü.

ABD’de uzmanların ortak tespiti: Aniden ciddi bir krize girdik.

Bu yazımızda Silicon Valley Bankasının iflasının nedenleri, finansal piyasalara olan mevcut ve potansiyel etkisi hakkında genel değerlendirmeler yapmaya çalışacağız.

Silicon Valley Bankası neden iflas etti?

Esasında Türk bankacılık sistemine aşina olanlar için bu tarz bir banka iflası çok da yabancı bir örnek değil.

Bir zamanların ünlü “Demirbank”ın batışı ile çok benzer bir süreç Silicon Valley Bank’ta yaşandı. Hatırlanacağı üzere Türkiye’de ekonomik krizin yaşandığı 2000 yılının Aralık ayında Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Türkiye’nin 6’nci büyük bankası Demirbank’a el koymuştu. Bu karşılaştırmayı başka bir yazının konusu yapmayı planladığımız için detaylarına burada girmeyeceğiz.

 Temel Sorun: Likidite Krizi ve Mevduat Kaçışı

Silicon Valley Bank’ın batışının temel sorunu finansal literatürde “likidite krizi’ olarak tanımlanıyor. Yapısal olarak ödeme güçlüğü/ likidite sorunu yaşamaya başlayan bankadan, ‘panik olan mevduat müşterileri’ paralarını çekip ‘kaçmak’ istiyor (bank-run). Bu kaçış diğer müşterileri de tetikliyor ve banka artık bu mevduat çekilmesini karşılayamaz hale gelip sonunda iflas etmek zorunda kalıyor.

Silicon Valley Bank, 2020 ile 2022 arasındaki pandemi döneminde mevduatlarını 3 katına çıkarmayı başardı. Bunda büyük ölçüde o tarihlerde silikon vadisi yeni (start up) teknoloji şirketlerinin anormal artışından ve onların mevduatlarından yararlandı . Banka topladığı mevduatın neredeyse tamamını diğer yeni girişimlere veya girişim şirketlerine yatırmak yerine, küçük ama daha güvenilir getiriler sağlayan uzun vadeli Hazine tahvillerine ve ipotek tahvillerine yatırmayı bir strateji olarak seçti. Genel piyasa faiz oranlarının düşük olduğu ir ortamda bu yatırım stratejisi mantıklı görülüyordu.

Ancak kısa sürede ABD’de düşük faiz oranları yavaş yavaş artmaya baladı. 2022 yılı boyunca ABD Merkez Bankası (Federal Reserve, FED), gösterge faiz oranını 1980’lerden bu yana en hızlı olan 4,5’e yükseltti. Faiz oranlarındaki ani artış, Silicon Valley Bank’in Hazine tahvillerinin ve ipotek tahvillerinin değerini ciddi anlamda düşürerek bilançosunda zarar olusmanina neden oldu (Fianns teorisi ile aşina olmayanlar için, feiaz oanlari ile hazin tahvilleri arasında ter ilişki olduğunu hatırlatmak isteriz.)

Teknoloji şirketleri için zorlu bir iş ortamıyla karşı karşıya kalan bazı büyük mevduat müşterileri, geçen hafta bankadan para çekti. Banka müşterilerin bu çekilişlerini karşılayacak nakit temini için, daha önce yatırım stratejisi çervesinde uzun vadeli yatırım yaptığı hazine ve ipotek tahvillerini satmaya mecbur kaldı. Yükselen faiz ortamında fiyatları ciddi anlamda düşen bu tahvilleri piyasada zararına satmak zorunda kalan ciddi zararlar yazmaya başladı.

Özet olarak, elinde, mevduat sahiplerinin tüm ihtiyaçlarını karşılamaya yetecek kadar nakdi olmayan banka, elindeki varlıkları zararına satmaya başladı.

Domino etkisi

Piyasalarda finansal paniğin ve riskin artmasıyla bu kez New York merkezli Signature Bank, eyalet yetkililerinin emriyle Pazar günü faaliyetlerini durdurdu. Signature Bank da son zamanlarda ciddi tutarlarda kripto para mevduat toplaması ile dikkat çekmişti ve benzer olası mevduat kaçışı açısından oldukça kırılgan bir yapıya sahipti. Maalesef Signature Bank da Silicon Valley Bank ile aynı kaderi paylaştı ve o da iflas etti.

Silicon Valley Bank’ın çöküşüne karşı hükümet ne yaptı?

ABD hükümeti, bu krize hazırlıksız yakalandı ve finansal sistemin maruz kaldığı riski sınırlamak için hızlı ve acil önlemler almak zorunda kaldı. ABD”nin TMSF’si olan Federal Deposit Insurance Corporation (FDIC), mevduat sahiplerinin haklarını korumak amacıyla Cuma günü Silicon Valley Bank’I devraldı. Banka mevduat sigortası kapsamında olduğundan dolayı, mevduat sahiplerine, tutulan her farklı hesap türü için 250 bin Dolar’a kadar mevduat garanti ödemesi yapıldı. Ancak bu ödemeler de piyasalarda paniği azaltmaya yetmedi.

Bu endişeyi gidermek için, krizin daha geniş bir alana yayılmasından korkan FDIC, Hazine Bakanlığı ve FED Pazar günü daha fazla adım atarak Silicon Valley Bank ve Signature Bank‘taki mevduat sahiplerine, tüm fonların 250 bin Dolar sınırını aşsa dahi garanti altında olduğunu ilan etmek zorunda kaldı. Hükümet söz konusu mevduatları karşılamak ve finansal sisteme olan güveni yeniden tesis etmek için acil yine Pazar günü bir borç verme programı duyurdu.

Yeni programda ne amaçlanıyor?

İlan edilen yeni program kapsamında FED, Silicon Valley Bank’ın yaptığı gibi, müşterilerin mevduat kaçışı karşılamak için fiyatları zaten düşmüş varlıklarını/tahvillerini satarak nakit temin etme yerine, sıkıntı içindeki bankaların doğrudan FED’den uygun koşullarda borç almasına izin verecek. Bu fonların, panikleyerek mevduatlarını hızla çekmek isteyecek olan mevduat sahiplerine ödeme yapma konusunda bankaları rahatlatması bekleniyor.

 Silicon Valley Bank’in çöküşü bir bankacılık krizini tetikler mi?

Silicon Valley Bank ve Signature Bank‘ın çöküşünün ABD finans piyasasında ciddi bir ‘domino etkisi’ korkusu oluşturduğu aşikar.

Bununla birlikte, Silicon Valley Bank’ın ekonomide yeni teknoloji şirketlerinde yoğunlaşan dar bir kesimie hizmet etmesi ve daha küçük bir banka olması nedeniyle, finansal krizin yayılmasının sınırlı olabileceği de ihtimaller arasında yer alıyor.

Bakalım önümüzdeki günlerde piyasa oyuncuları ne tepki verecek? Bu sadece bir artçı deprem mi yoksa global etkisi olabilecek ciddi bir depremin öncü habercisi mi?