HABER ANALİZ | MUHSİN AHMET KARABAY
Ankara-Moskova ilişkileri, 24 Kasım 2015’te düşürülen savaş uçağı ile Soğuk Savaş sonrası dönemin en tehlikeli boyutlarına ulaştı. Sonrasındaki gelişmeler hep bu olayın çerçevesinde döndü. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın damadının sahibi olduğu Baykar Savunma’nın Ukrayna’dan uçak motoru alma anlaşması ile boyutları nereye varacağı bugünden kestirilemeyen bir gerilimin kapısı aralandı.
Türkiye ile Moskova ilişkileri, düşmanlıklarla geçen Osmanlı dönemini bir kenara bırakırsak Cumhuriyet tarihi boyunca inişli çıkışlı bir seyir izledi. Kurtuluş Savaşı’nda Anadolu hareketinin en büyük destekçisi olan Moskova, İkinci Dünya Savaşı sonrasında ise hasım bloklarda yer aldı.
Başbakan Adnan Menderes, iktidarının son yılında Batı’nın kendisine yüz çevirdiği dönemde rotayı Moskova’ya kırmaya çalıştığı dönemi bir kenara bırakırsak Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) döneminde hep gerilim içinde geçti.
Dönemin Başbakanı Süleyman Demirel, Menderes’in tecrübelerinden yararlandı ve ilişkileri ekonomik işbirliği çerçevesinde tutup, İskenderun Demir Çelik Tesisleri gibi ağır sanayi tesislerinin kuruluşunu sağladı. SSCB yıkıldıktan sonra Rusya Federasyonunun iç sorunlara odaklanmasının ardından “Modern Çar” Vladimir Putin’in yönetime damgasını vurması ile ilişkiler tekrar zikzaklı seyrine döndü.
1999’dan bu yana Rusya’nın kaderine hükmeden Putin döneminde ise hem “en sıcak” hem de “en gergin” dönemleri yaşadı. Suriye temelli yaşanan gerginlik bir tarafta sürerken, iki ülke liderleri, her sorunu çözmeye kararlı bir tavır içindelermiş gibi fotoğraf vermeye çalıştı.
Türkiye ile Rusya arasındaki gerginlik, 24 Kasım 2015’te Rus savaş uçağının Suriye sınırında düşürülmesi ile zirveye ulaştı.
Soğuk Savaş döneminde bile SSCB’nin bir savaş uçağı, ABD dahil hiçbir ülke tarafından düşürülmedi. Savaş uçağının düşürülmesini hem Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, hem de dönemin Başbakanı Ahmet Davutoğlu tarafından büyük bir başarı olarak kamuoyuna sunuldu.
Erdoğan hızını alamadı, daha sonra yaptığı açıklamalarda, benzeri bir durum olması halinde Rus uçağının yine düşürüleceğini övünerek söyledi.
Bir buçuk yıl iki ülke ilişkileri gerginliğin zirvesini yaşarken, Erdoğan 15 Temmuz 2016 darbesinden iki hafta önce Moskova’ya bir “af dileme” ve “tazminat ödemeyi” içeren bir mektup yazdı. Özür mektubunun içeriği Moskova yönetimi tarafından açıklandı.
Moskova’nın açıklamasına göre Erdoğan gönderdiği mektupta, “düşürülen Rus uçağı nedeniyle öldürülen pilotun ailesinden özür dilediğini ve Rusya-Türkiye ilişkilerinin düzelmesi için elinden geleni yapacağını söylediğini” taahhüt etti.
İlişkiler birden bire müthiş bir ivme kazandı. 15 Temmuz darbesinde Erdoğan, Putin’in hayati rol oynadığını sonraki açıklamalarında dile getirmekten çekinmedi.
UKRAYNA’YA SATILAN SİHA TARTIŞMASI
Bugünlere gelince…
Baykar Savunma, Ukrayna hükümeti ile Ocak 2019’da 6 adet Bayraktar TB2 SİHA satma konusunda anlaşma imzaladı. İlk 3 parti SİHA aynı yılın Mart ayında teslim edildi. Kalan 3 parti SİHA’nın da Eylül ayında teslim edilmesinden sonra alınan silahlı insansız hava savunma silahlarının tanıtımını yaptı.
Ukrayna, her yıl kutlanan 24 Ağustos bağımsızlık günü kutlamaları çerçevesinde aldığı Bayraktar SİHA’ları geçit törenlerinde halka sergiledi.
Ukrayna, bu yılın 26 Ekim tarihinde Türkiye’den aldığı SİHA’ları, Rusya ile aralarında 2014 yılından bu yana devam eden savaşa neden olan ülkenin doğusundaki Donbas bölgesinde kullandı. Ukrayna ordusu, Donbas’ta saldırılarda bulunan Rus topçu birliklerini Türkiye’den aldığı SİHA’larla vurdu.
Bunun üzerine Doğu Ukrayna’da etkisini kaybetmekten korkan Rusya’dan, “intikam tehditleri” yükselmeye başladı.
İlk tepki Rusya Dışişleri Bakanı Sergei Lavrov’dan geldi. Lavrov, “Neo-Nazi kontrolündeki Kiev rejimini silahlandıranları, düşünmeye davet ediyoruz” açıklamasını yaptı.
Kremlin Sözcüsü Dmitry Peskov ise Türkiye ile iyi ilişkileri sürdürmek istediklerini hatırlatarak, “Bu tür SİHA’ların Ukrayna ordusuna teslimatının durumu istikrarsızlaştırma potansiyeli taşıdığına dair endişelerimiz maalesef gerçekleşiyor. Bu da Ukrayna’nın iç sorununun çözümüne katkıda bulunmaz” diye konuştu.
BAYRAKTAR İLE UKRAYNA ARASINDA İMZALANAN MOTOR ANLAŞMASI
Ürettiği İHA ve SİHA’ların motor tedariki konusunda Kanada ve İngiltere ile sorun yaşayan Bayraktar Savunma bir süredir yeni arayışlar içinde idi. Bayraktar, bu kez SİHA sattığı Ukrayna’dan motor satın alma anlaşması imzaladı.
Bilindiği gibi Ukrayna, dünyada bir motorun bütünüyle üretimini yapan dünyadaki 6 ülkeden birisi durumunda. Bayraktar MİUS (Muharip İnsansız Uçak Sistemi) için AI-322F Turbofan Motor Tedarik ve AI-25TLT Turbofan Motor Entegrasyon sözleşmeleri imzaladı.
Ukraynalı Ivchenko-Progress, Baykar Savunma ile imzaladığı anlaşma kapsamında MİUS için AI-322F Turbofan Motoru tedarik edecek. Ukraynalı şirket ile aynı zamanda yine MİUS için AI-25TLT Turbofan Motoru Entegrasyon hizmeti verecek.
Baykar Genel Müdürü Haluk Bayraktar, tarihi bir imza töreni gerçekleştirildiklerini belirterek, Ukrayna ve Türkiye’nin iki stratejik ortak olduğunu söyledi. Bayraktar, iki firma arasındaki yakın iş birliğiyle gelecek yıl bu motorun üretimini yapacakları Akıncı’yı da uçuracağını bildirdi.
Türkiye’nin bölgede attığı bu adımların, ABD ve Rusya’yı Suriye konusunda daha yakın ilişkiye sevk ettiği öne sürülüyor. İddia ise Rus Nezavisimaya gazetesine ait. “Rusya ve ABD arasındaki gölge görüşmeler, Türkiye’yi endişelendiriyor” başlıklı haberinde Arap medyasına atıfta bulunarak Cenevre’de, Rusya ile ABD arasında Suriye konusunda yeni müzakerelerin yapılacağı bilgisini paylaştı.
Suriye’de yaşanan son gelişmeler ve bu bağlamda Erdoğan’ın Suriye’nin kuzeyine düzenlemek istediği yeni askeri operasyon, Moskova ve Washington’u daha sık görüşmeye zorladığı öne sürülüyor.
Bütün bunlar, farklı alanlarda yaşanan gelişmeler. Şurası bir gerçek ki ikinci damada ait Baykar Savunma’nın Ukrayna ile yaptığı anlaşma Ankara-Rusya hattını yeniden gerecek gibi görülüyor.
Gerilimin ne boyutta olacağını ise Erdoğan’ın Rusya’ya 15 Temmuz’un diyeti olarak vereceği yeni tavizler belirleyecek.
