RÖPORTAJ | YÜKSEL DURGUT
Dimitry Muratov, Rusya’da iktidarın kötü politikalarını araştırmasıyla bilinen bağımsız gazeteciliğin son temsilcilerinden birisi. Kurucusu ve Genel Yayın Yönetmeni olduğu Novaya Gazeta (Yeni Gazete) kapatılan Muratov, Filipinli gazeteci Maria Ressa ile birlikte 2021 yılında “İfade özgürlüğünü koruma çabaları” nedeniyle dünyanın en prestijli barış ödülü Nobel’e layık görüldü.
Rusya lideri Vladimir Putin’in medya üzerindeki baskısını artmasına rağmen, Novaya bağımsızlık ilkesinden ödün vermedi. Muratov’un liderliğindeki gazete insan hakları ihlalleri, yolsuzluk, seçim hileleri, polisin uyguladığı şiddet gibi birçok araştırmacı gazetecilik haberlerine imza attı. Panama Belgeleri’nin yayınlanmasında rol oynadı.
İktidar gazeteyi hedefine aldı. 2000’li yıllarda Novaya Gazeta’nın altı gazetecisi uğradıkları saldırılar sonucunda hayatını kaybetti. Gazetenin yüzü olarak görülen Muratov da tehditler aldı. Tren seyahati sırasında aseton karıştırılmış kırmızı boyalı saldırıya uğradı. Ama o her fırsatta özgür basına olan bağlılığını dile getirdi.
NOBEL ÖDÜLÜNÜ UKRAYNALI MÜLTECİLER İÇİN SATTI
Kremlin, Rusya’nın Ukrayna işgalini “askeri operasyon” olarak adlandırırken, “savaş” kelimesini kullanan medya kuruluşlarının kapısına kilit vurmaya başladı. Novaya Gazeta da Mart 2022’de bu baskılara dayanamayarak faaliyetlerini askıya aldı. İşgalden kısa bir süre sonra Novaya Gazeta da yayınını durdurdu.
Muratov, her fırsatta Rusya’da eleştirel medyanın susturulmasını, Putin yönetiminin başarısızlıklarını halktan gizleme çabalarının bir parçası olduğunu söylüyor.
Gözü pek gazeteci Muratov, 2021 yılında kazandığı Nobel Barışı Ödülü’nü, geçtiğimiz yıl Ukraynalı mülteci çocuklar yararına açık artırmaya çıkardı. Daha önce de satışa çıkarılan benzer ödüllerin rekorunu kıran madalya 103,5 milyon dolara satıldı. 
Nobel Barış ödülü sahibi sürgün gazeteci Dimitry Muratov, Rusya’da yaşananları anlattı: Nobel Ödülüne sahip bir kişi olarak Uluslararası Kızıl Haç Komitesi’nden resmi olarak yardım istedim. Rus muhalefetinin lideri Alexei Navalny’ye yardım etmelerini talep ettim. O sadece hapishanede değil, hapishane içinde bir hapishanede tutsak. Burası insanların yaşayan cesetlere dönüştürüldüğü bir yer. Ancak Kızıl Haç buna müdahale edemeyeceklerini söyledi. Bu talebimi ilettiğimde Kızıl Haç’ın şefi de tam o sırada Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un ofisinde görüşme halindeydi.
Rus hukuk sistemi hakkında birçok soruyla karşılıyorum. Bu, özel askeri operasyon denilen şeyin sonuçlarından biri. Bu, yargının parça parça edilmesidir. Özel askeri operasyonlar devam ediyor, ancak sonuçları şimdiden belli.
Ukrayna ve Rusya gelecekte asla bir arada olmayacak. Bu halklar hiçbir zaman kardeş olmayacak. Rusya’da yeni bir coğrafi uyanış var. Bunu duymamış olabilirsiniz. Rusya artık Avrupa değil. Avrupa’ya açılan pencere kapandı ve hatta kapısına parmaklıklar çekildi. Rus Ortodoks Kilisesi özel askeri operasyonu destekledi ve bir ölüm propagandası başlattı. Kilisede bir ayin sırasında ‘zafer’ kelimesini ‘barış’ kelimesiyle değiştirdiği için bir rahip görevden alındı.
Ivan Gorshkovich mesela… Wall Street Journal’ın Moskova muhabiri, bir gazeteci. Moskova’da çok iyi tanınıyor. Çalıştığı ülkeyi gerçekten seviyor. Çok başarılı bir gazeteci ve kesinlikle bir casus değil. Casusluk suçundan demir parmaklıklar ardına gönderildi. 25 yıla mahkûm edildi.
Politikacı Vladimir Kara-Murza ünlü bir yazar. Rusya’da yolsuzluğa karşı verilen mücadelenin simgesi olan Magnitsky davasını hatırlarsınız. Magnitsky’de 280 milyon doların yok olduğu tespit edilmişti. Bu haber Kara-Murza tarafından ortaya çıkartıldı. Gazeteci, yazar, film yapımcısı Kara-Murza şimdi siyasi bir mahkum olarak 25 yıl ceza aldı. Bir yıl içinde 25 kilo verdi. Üç çocuğuyla bir kez bile telefon görüşmesi yapmasına izin verilmedi.
Lilia Chanysheva, 40 yaşında güzel bir kadın. Alexei Navalny için çalışıyordu. Kimseyi öldürmedi, hırsızlık yapmadı, şiddet uygulamadı. O sadece sivil bir aktivistti. İnsanların sevdiklerini bekledikleri için nasıl çıldırdıklarını hiç gördünüz mü? Bu kadın kocasını her gün çiçeklerle bekliyor. Lilia kendisi hakkında tek kelime etmedi, ama “Eğer mahkûm edilirsem çocuk doğuracak zamanım olmayacak, bana anne olma fırsatı verin.” dedi. Hâkim ona bu şansı tanımadı. 7,5 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Zalimlik vatanseverlikle de kendini gösteriyor. Bu yüzden kötülük terörizme dönüştü.
Rusya’da son 20 yıldır resmi olarak antisemit bir propaganda yapılmadı. Hiç kimse Putin’i antisemitist olarak yargılayamaz. Ama neo-naziler bugünün Rusya’sının siyasi arenasındalar. Bugün yapılan tutuklamalar ve ihlaller geçmişe nazaran az gibi görünebilir.
CUNTA MI YOKSA ÖZGÜRLÜK MÜ?
Gelecek için bir mücadelemiz var. Rusya’da toplumu yeniden tanımlanmasına dair bir kavga var. Cunta mı yoksa özgürlük isteyen halk mı kazanacak? Cuntanın gündemi milyarder, özel askeri şirket Wagner’in sahibi Yevgeny Prigozhin tarafından formüle edildi ve bunu geçmişte açıkça ifade etmişti: “Yeterince köprü ve tiyatro inşa ettik. Rusya’da herkes artık savunma için çalışmalı. Bir süre için Rusya, Kuzey Kore gibi olmalı. Genel bir seferberliğe ihtiyacımız var. Sınırları kapatmak zorundayız.”
Bu mevcut başkan görevden alınmadan gerçekleşecek bir askeri cuntanın programı. Pek çok insan, özellikle de eski nesil Vladimir Putin’i destekliyor. Kendi tabanını bu eski nesil oluşturuyor. Yalnız ve terk edilmiş yaşlı insanlar. Kendilerini yeniden genç hissetmek ve vatanlarına katkıda bulunmak istiyorlar.
RUS HALKI NEDEN SESSİZ KALIYOR?
Bana sık sık sorulan en zor soru, Ruslar neden sessiz kalıyor? Neden isyan etmiyorlar? Protesto gösterisi düzenlemek yasak. Hapiste 600 siyasi tutuklu var. Barış aktivistlerine karşı şimdiye kadar 20 bin dava açıldı. 300 medya kuruluşunun kapısına kilit vuruldu. Parlamentoda barışın inşasından bahseden tek bir milletvekili yok.
İktidarı ele geçirmeye çalışanlara karşı sadece gerçekleri söyleyerek karşı koyulabilir. YouTube’un, Wikipedia’nın kapatılmasına izin vermeyelim. Bunlar gazeteciler tarafından bilginin paylaşılabildiği son mecralar. 19. yüzyılda posta için güvercinler kullanılırdı. YouTube ve Wikipedia gibi yayınlar kapatılırsa kısa süre sonra mühendisler bile basın özgürlüğü için mücadele etmek zorunda kalır.
Birçok basın organı ya kapatıldı ya da sürgünde. Bu yüzden propaganda bir tekeldir. Ve eğer Rus yetkililer YouTube, Telegram ve Wikipedia’yı yasaklamayı başarırsa, propaganda görevini yerine getirecek ve tekel haline gelecek. O zaman ülkeyi yönetmek inanılmaz derecede kolay olacak.
Rusya’da tüm alternatif bilgi kaynakları kapatıldı. Gazetecilerin çoğu sınır dışı edildi. Rusya’da ‘yabancı ajan’ olarak gösterilen yaklaşık 300 kişinin yüzde 30’u gazeteci.
Novaya Gazeta da bu medya organlarında sadece birisi. Kapatıldık. Lisansımız elimizden alındı. Web sitesi kapatıldı, gazete kapatıldı. Ukrayna’daki savaşın haberleştirilmesine ilişkin baskıların artması üzerine geçen yıl Rusya’dan ayrıldı. Şu anda Novaya Gazeta Europe künyesiyle Riga’da faaliyet gösteriyor. İnternet sitesi yayına başlamasından kısa bir süre sonra Rusya’da yeniden yasaklandı. Yaklaşık 600 gazeteci Rusya’yı terk etti.
GENÇ NESİL ÜLKEYİ TERK EDİYOR
Birçoğu medya kuruluşlarını yeniden kurmayı ya da medya için yeni yollar açmayı başardı. Avrupa Birliği tarafından destekleniyorlar, kitlesel fonlama ve platformlarında farkındalık yaratıyorlar. Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) gibi seçkin bir kuruluşun varlığı çok önemli. RSF, zorunlu sürgünde olan gazetecilere çok büyük bir yardım sağlıyor.
Rusya’da bir nesil kayıp şimdi. Mihail Gorbaçov ve sonrasında doğan nesil kendilerini vatanları için feda etmeye pek istekli değil. Genç nesil geleceği inşa edecek. Ancak birçoğu ülkelerini temelli terk etti. Yaklaşık 1 milyona yakın insan Rusya dışında yeniden hayat kuruyor. Gençler, öldürmek ve öldürülmek istemiyorlar. Bu nesli korumanın sadece Rusya için değil hepimiz için önemli olduğuna inanıyorum.
50 MİLYON MÜLTECİ YOLDA
Şahsen ben bir bilim insanı değilim, burç yorumları yapmıyorum. Şu anda 50,5 milyon mülteci yolda. Ardı arkası kesilmiyor. 5,5 milyon Ukraynalı çocuğun yardıma ihtiyacı var. Savaş esirlerini takas etmeliyiz, mültecilere yardım etmeliyiz. İnsanlar savaştan yorulduğunda savaşın kazanacağını anlamalıyız.
Ukraynalı çocukarın ailelerine ve anavatanlarına dönebilmelerini sağlamak için UNICEF’i desteklemeliyiz. Yetimlerin ve dulların sayıları artmamalı. Rus televizyonunda bir hafta içinde yüzlerce kez nükleer silahların nasıl kullanılacağı haberine rastlayabilirsiniz. Peki Putin düğmeye basacak mı? Bilmiyoruz. Bir askerin dediği gibi, “Savaşın ardından saat 6’da buluşabilir miyiz?”
