YORUM | Yrd. Doç. Dr. ERGÜN ÇAPAN
İslam, korunması gereken değerlerin ilk sırasına insan hayatını koymuştur. O, insanı bir bütün halinde ele alarak onu hem maddi hem de manevi yönüyle korumayı hedefleyen çekirdek esaslar getirmiştir. İnsan sağlığının korunmasında da İslam’ın bu temel bakışı merkezi bir öneme sahiptir. Zira insanın maddi ve manevi yönlerinden sadece birisine değer verilip diğerinin ihmal edilmesi, bütüncül bakış açısından yoksun, dengesiz ve sağlıksız bir yaklaşım olur. Peygamber Efendimiz, hem hastalıklardan korunmada hem de tedavide maddi ve manevi korunma yollarına ve tedavi metodlarına riayet etmeyi bir esas olarak ortaya koymuştur. İslam’ın insan sağlığı ile ilgili genel yaklaşımından başlayarak salgın ve bulaşıcı hastalıklara karşı maddi ve manevi boyutuyla korunma ve tedavi ile ilgili genel yaklaşımını kısaca ele almak istiyoruz.
Koruyucu Hekimlik (Hijyen). Peygamber Efendimiz, insanı maddî-manevî hastalıklardan koruyabilecek tedbirlere çok önem vermiştir. İnsanın fiziki sağlığı ve hastalıklar ile ilgili olarak da ilk önce koruyucu hekimliğe (hijyen) çok ciddi önem vermiş ve ve hijyeni insan sağlığı ve tıp ile ilgili tavsiyelerinin merkezine koymuştur. İnsanın yemekten önce-sonra, uykudan kalkınca ellerini yıkaması, zararlı yiyecek, içecek ve yerlerden uzak durması, midesini tıka-basa doyurmaması, dengeli beslenmesi ile ilgili hadisler ilk planda akla gelenlerdir. Hastalık zamanındaki meşakkatler ve masraflar düşünüldüğünde koruyucu hekimlik, insanın hastalıklardan korunmasında oldukça kolay ve ucuz bir yoldur. (Sonsuz Nur, 1/179; Prizma, 2/121) Bu itibarla insanın her şeyden önce sağlığının koruması; ona zarar verecek yiyecek, içecek, ortam, vs. gibi koruyucu hekimlik adına tespit edilen hususlara riayet etmesi gerekir.
Her ne kadar koruyucu hekimlik tavsiyelerine uyulsa bile insan değişik sebeplerle hasta olabilmektedir. Özellikle de veba, kolera, İspanyol virüsü, Sars ve şu an gündemde olan coronavirus gibi bütün dünyayı tehdit eden salgın hastalıklara karşı (pandemic) korunma ve tedavi yolları hayati önem arzetmektedir.
Bulaşıcı hastalıklara karşı korunma ve tedavi ile ilgili İslam’ın bakış açısını kısaca özetlemek istiyoruz.
Hastalığın Yayılmasını Önleyici Maddî Tedbirlerin Alınması
Peygamber Efendimiz’in bulaşıcı hastalıklardan korunma ile ilgili olarak sağlıklı kimselerin bu tür hastalığa yakalanmışlarla aynı mekanda bulunmaması, tokalaşmaması gibi tavsiye ve uygulamaları vardır.
“Eğer bir yerde vebanın olduğunu duyarsanız, sakın oraya gitmeyin, adımınızı atmayın! Bulunduğunuz yerde de bu hastalık ortaya çıkarsa artık oradan dışarıya çıkmayın!” (Buhârî, tıp 30 (5728); Müslim, selâm 98.)
Bu konudaki bir diğer hadis de bulaşıcı bir hastalık olan cüzama yakalanmış bir insandan uzak durmak ile ilgilidir: “Cüzzamlıdan aslandan kaçar gibi kaçın.” (Buhari,5707)
Bu hadiste de bulaşıcı hastalıklardan nasıl uzak durulması gerektiği ile ilgili çok veciz bir teşbih, metafor üzerinden konu ifade edilmektedir. İnsan nasıl aslandan kaçarken bütün gayretini ortaya koyarsa aynı şekilde bulaşıcı hastalıklardan uzak durmada da aynı hassasiyeti göstermesi gerekir.
Peygamber Efendimiz’in bu konudaki bir diğer uygulaması da sağlıklı insanın bulaşıcı hastalığa yakalanmış kimse ile tokalaşmaması yönündedir.
Sakif kabilesinden gelen bir heyet içindeki cüzamlı bir insan Peygamber Efendimiz’e bey’at etmek için geldiğinde Allah Resulü, bu şahsa haber göndererek “Şüphesiz ki, biz senin beyatını kabul ettik. Dön, git. ” buyurarak, onunla musafaha yapmamış ve ona iltifat ederek geri göndermiştir. (Müslim, 2231.)
Bu konuda zikredeceğimiz bir diğer örnek de Peygamber Efendimiz’in salgın hastalıklardan korunmada -diğer tavsiyelerinde- olduğu gibi açılımı gelişen insan sağlığı ile ilgili ilimlere emanet şu hadisidir:
“Bulaşıcı hastalığı olan devenin sahibi, devesini sağlıklı devesi olan kimsenin devesinin yanına getirmesin.” (Buhari, 5771; Müslim, 2221) Peygamber Efendimiz’in bulaşıcı hastalığa yakalanmış develer üzerinden bildirdiği bu temel yaklaşım bütün canlılar için söz konusu olsa gerektir. Bulaşıcı hastalığa yakalananın sağlıklı olanların yanına uğramaması onlarla aynı mekanı, aynı atmosferi paylaşmaması hastalıktan korunma adına çok önemlidir.
Verilen örneklerde görüldüğü üzere Peygamber Efendimiz, salgın hastalıklarla mücadelede modern tıbbın “karantina” dediği uygulamanın temel esaslarını ortaya koymaktadır. (Sonsuz Nur, 1/180)
Peygamber Efendimiz’in bulaşıcı hastalıklarla mücadele ile ilgili bu çekirdek beyanlarının açılımı tıp ilmi ve bu sahadaki uzman doktorların araştırma, tespit ve tecrübelerine emanettir. Zaten işi ehline, uzmanına sorarak ona göre hareket etmek Kur’an’ın hemen her hususta ortaya koyduğu temel bir hayat disiplinidir: “Şayet bilmiyorsanız, bilenlere sorunuz.” (Nahl, 16/43; Enbiya, 21/7) Bu itibarla başta bulaşıcı ve salgın hastalıklar )contagious, epidemic ve pandemic) olmak üzere bütün hastalıklardan korunma ve tedavide o sahanın uzmanlarının beyan ve uygulamalarının esas alınması gerekir.
Doktorların tespitine göre hapşırma, öksürme, nefes alıp-verme gibi değişik yollarla hastalığa sebebiyet veren virüsler ortama yayılmakta, damlacık enfeksiyonlarına sebebiyet vermekte ve sağlam insanlara bulaşabilmektedir. Dolayısıyla salgın hastalıklardan korunmak için bahsedilen korunma yöntemlerinin yanında doktorların rehberlik ve tavsiyesiyle hastalıklara sebebiyet veren virüs vs.den ortamı dezenfekte eden ultraviyola ışın yayan lambalar da kullanılabilir. Sürekli gelişen ilim ve teknolojiyle daha kapsamlı ve detaylı koruma metodları da bulunabilir.
Peygamber Efendimiz hastalıklardan maddi olarak korunma yöntemlerinin yanında manevi boyutunun önemi üzerinde de çok ciddi durmuştur. Bu manevi korunma da dua ve yakarışlarla sebeplerin Yaratıcısı olan Allah’a teveccüh etmektir. Zira ayette bildirildiği üzere: “Hasta olduğumda şifa veren O’dur.” (Şuara, 26/80) Yapılan tedavilere tesir gücü vermek ve şifayı ihsan etmek, Allah’ın elindedir. Bediüzzaman Hazretlerinin yaklaşımıyla; ilâçlara tedavi özelliklerini veren ve tesiri yaratan, ancak Şâfî-i Hakikî olan Allah’tır. (30. Lem’a, s. 413)
Manevi/metafizikî korunma dua
Peygamber Efendimiz hayatı hastalıklardan korunmanın metafizik boyutu olan dualarla örgülenmiştir.
Peygamber Efendimiz’in (Sallallahu aleyi ve sellem) hastalık ve her türlü bela ve musibetten korunmak için okunabilecek duasıyla başlamak istiyoruz. Allah Resulü tarafından her türlü hastalık, bela ve musibete paratoner olarak sabah-akşam üçer kere okunması tavsiye edilen dua şu şekildedir: “Ne yerde, ne gökte adının anılmasıyla hiçbir şeyin zarar veremeyeceği Allah’ın ismiyle korunuyorum ki, O Semî’ ve Alîm ’dir.” (Ebu Davud, 5088; Tirmizi, 3388)
Fethullah Gülen Hocaefendi’nin yaklaşımıyla hadisin mana ve muhtevası her türlü hastalık, bela ve musibeti içine alacak şekilde geneldir. Bu duayı sadece felç hastalığına indirgemek mana ve muhtevasını daraltmak anlamına gelir. (Prizma, 2/130) Zira hadiste yerden ve gökten gelecek bütün hastalıklar, bela ve musibetler ifade edilmektedir. Bu itibarla Allah Teâlâ hangi niyetle okunmuşsa ona göre kuluna şifa ve ihsan lütfedebilir.
Yine hastalık, bela ve musibetlerden korunma ile ilgili olarak peygamber Efendimizin sabah-akşam terk etmediği bir diğer dua da şu şekildedir: “Allah’ım, önümden arkamdan, sağımdan-solumdan ve üstümden gelecek tehlikelerden beni koru. Yere batırılarak altımdan helâk edilmekten azametine sığınırım.” (Ebu Davud, 5074; İbn-i Mace, 3871)
Peygamber Efendimiz zikrettiğimiz bu genel korunma dualarının yanında bir beldeye girerken bulaşıcı hastalıklardan muhafaza için şu duayı da okuyordu: “Allahım, bu beldenin bolluğuyla bizi rızıklandır. Veba gibi hastalıklarından bizi koru. Allahım, bizi bu beldenin halkına sevdir! Bu beldenin sâlihlerini de bize sevdir. Allahım, burayı bizim için bereketli eyle.” (Taberani, Mu’cemu’l-evsat, 4755; Heysemi, Mecmau’z-zevaid, 17115)
Dua taşıma
Fıkıh alimlerine göre ayetleri, Allah’ın isimlerini, dua hadislerini teberrüken veya hastalık, bela ve musibetlerin defi için yazıp asmada bir mahzur yoktur. Sebeplere hakiki tesir gücü vermeden şifanın Allah’tan olduğuna inanılarak bu şekilde hareket etmenin dinin ruhuna uygun olmayan bir tarafı da söz konusu değildir. Nitekim, Hz. Aişe, Hz. Abdullah b. Amr b. As, Muhammed b. Sirin, Ebu Cafer Muhammed b. Ali, Said b. Müseyyeb gibi dini bize nakleden İslam büyükleri bunun caiz olduğunu söylemişlerdir. (İbn-i Abidin, 3/364; Fetâvây-ı Hindiye, 5/356; Nevevî, el-Mecmu, 9/56; Kuveyt Fıkıh Ansk. 13/26 )Ahmet b. Hanbel’in, bizzat kendi eliyle yazdığı da rivayet edilmektedir. (İbn-i Müflih, el-Adâbu’ş-Şeriyye, 2/456) Bu şekilde Allah’a ve Allah’ın isimlerine sığınılarak yapılan duaları asanların Yüce Mevla yardımcısı olur.
Mesela, Ayete’l-Kürsî ve Allah’ın Hafız, Hafîz gibi isimleri her türlü hastalık, bela ve musibetten korunma duasıyla birlikte yazılarak belli yerlere asılabilir.
Hastalıklardan gerek korunma ve gerekse de tedavisinde tıbbın ortaya koyduğu yöntem ve uygulamaların yanında dua gibi uygulanması çok kolay bir reçeteyi kullanmanın ne mahzuru olabilir.
Duanın insan psikolojisi üzerine müspet tesirleri de modern bilimlerin reddetmediği bir konudur.
Bir-kaç örnekle anlatmaya çalıştığımız üzere Peygamber Efendimizin hastalıklardan korunmak için ortaya koyduğu yol fiili ve kavli (sözlü) duanın birlikte yerine getirilmesidir.
Bir işin olması için gerekli sebeplere riayet etmek neticenin var edilmesi için fiili bir duadır. Fiili duayı yaptıktan sonra gönül diliyle samimi ve yürekten o işin olmasını Allah’tan istemek ise sözlü duadır. Fiili ve kavlî dua birbirini tamamlayan bir bütünün parçaları gibidir. (24. Mektup, 1.Zeyil) Bu itibarla coronavirus gibi pandemic hastalıklardan korunmak için doktorların tavsiyelerini yerine getirmek fiili dua, el açıp yürekten Allah’a yalvarmak ise sözlü duadır. Bu şekilde her iki duayı birlikte yaparak şifa talep etmek Peygamber Efendimiz’in metodudur.
Koordineli tedavi yollarının araştırılması
Gaybın Son Habercisi Peygamber Efendimiz, ihtiyarlık hariç her hastalığın tedavi edileceğini bildirmektedir:“Birbirinize destek vererek tedavi yollarını bulmada kusur etmeyin! Allah, bir hastalık göndermişse muhakkak arkasından onun tedavi yolunu da göstermiştir. Bir tek hastalığın tedavisi yoktur. O da ihtiyarlıktır.” (Ebu Davud, 3855; Tirmizi, 2038; Buhari, 2225)
Hadisin ifadesine göre bir hastalık varsa, muhakkak tedavisi de vardır. Demek ki, en onulmaz gibi görünen hastalıkların da–tabiî Allah’ın tevfik ve inayetiyle– bir gün tedavisi bulunacaktır. Nitekim tarihe baktığımızda binlerce, milyonlarca insanın ölümüne sebebiyet veren veba, kolera, İspanyol virüsü, sars gibi belli bir dönem çaresi bulunamayan hastalıklar zamanla tedavi edilir hale gelmiştir. Coronavirus gibi bütün dünya insanının sağlığını tehdit eden pandemic hastalıklara da tedavi-Allah’ın yardımıyla-bulunacaktır.
Zikredilen hadisin Arapça metninde geçen تَدَاوَوْا (tedavev) birden fazla insanın bir araya gelerek ortak bir iş yapmasını ifade etmektedir. Dolayısıyla küçük bir köy haline gelen dünyada insan sağlığı ile ilgilenen ilim dallarının el ele vererek çalışmasıyla onulmaz, çaresiz gibi görünen veya kabul edilen hastalıkların da tedavisi bulunacaktır.
Peygamber Efendimiz’in bu hadisi insan sağlığı ve tıp ilmi açısından çok önemli bir ufuk göstermekte ve insanlara hastalıkların tedavisini araştırmak konusunda ciddi bir moral ve motivasyon vermektedir. Tabii bunun için de ciddi fonların ayrılması, araştırma merkezlerinin kurulması ve araştırma yapacak ilim adamlarına gerekli imkanların hazırlanması gibi sebeplere de riayet edilmesi gerekir. (Sonsuz Nur, 1/176)
Netice itibariyle, coronavirus gibi salgın hastalıklardan korunma ve tedavide maddî-manevi yolları bir bütün olarak ele alıp ona göre hareket etmek Peygamber Efendimizin çizgisinde yaşama gayretidir.
