Dünya gazetesi yazarı iktisatçı Erkin Şahinöz, Türkiye ekonomisini ve geleceğini değerlendirdi. “Yabancılar ısrarla İstanbul ve Ankara seçimini soruyor” diyen Şahinöz, “IMF ya da yurt dışından bir kaynak gelmezse en az üç yıl yaşarız. Üzerine bir de global kriz eklenirse olur size dört yıl.” dedi.
Erkin Şahinöz ‘Diken.com’dan Minez Bayülgen’e konuştu.
‘Bu ev yapımı bir kriz’
Uzmanlar 2019 için çok daha karamsar konuşuyor. Önlem alınmaz ve Türkiye böyle yönetilmeye devam ederse ekonomik kriz ne kadar sürer sizce?
IMF ya da yurt dışından bir kaynak gelmezse en az üç yıl yaşarız. Üzerine bir de global kriz eklenirse olur size dört yıl.
Türkiye pek çok krizden geçti, IMF kapılarında bekledi. Bugünkü kriz diğerlerinden çok mu farklı?
Şu an yaşadığımız 2018-2019 krizi geçmişte Türkiye’nin alıştığı krizlerden değil. Bu ev yapımı reel sektör krizi.
Nasıl ev yapımı?
Şöyle… Son bir yılda Türkiye’de iki şok bir anda yaşandı: Faiz ve kur şoku. Firmalarımız kısa vadeli finansmanla uzun vadeli yatırıma girdi. Faizler artınca da çuvalladılar.
Kur şoku nasıl yaşandı peki?
Firmalarımız bir de dövizle borçlanıp TL cinsinden getiri sağlayan varlıklara yatırım yaptılar. Döviz artışı karşısında finansmanlar altüst oldu. Yani hem faiz şoku hem kur şoku Türkiye’deki reel sektörü iş yapamaz hale getirdi.
‘Kur şoku bitmedi’
Doların ağustos aylarında 7.20’lere çıkması ve bugün 5.40’larda seyretmesi firmalar açısından kur şokunun bittiğini mi gösteriyor?
Tabii ki hayır. Dolar 5.40’a gelince “Püskürttük” diyorlar. En son açıklanan 2017 tarihli İSO 500 verilerine göre Türkiye’nin en büyük 500 kuruluşu koskoca bir yıl içinde sadece 93 milyar TL kar edebilmiş. Bir yılda yazılan kambiyo zararıysa 360 milyar. Yani üç buçuk yılın karı gitti.
Türkiye’deki dolar, avro, altın fiyatları dünyada yaşananlardan bağımsız olarak artıyor. Dünyayı izleyerek Türkiye’de ne olacağını kestiremiyorsunuz çünkü Türkiye’nin kendi iç koşulları var. Dolar neden hala bu kadar yüksek?
Dolar kurunu etkileyen iki tane önemli aktör var. Biri vatandaş. Vatandaşın şu an bankalarda 89 milyar dolar büyüklüğünde döviz mevduatı var. Kurun düşebilmesi için vatandaşın bu dövizi bozması lazım. Ancak güven bunalımı yaşadığından bozmuyor.
‘Doların reel kuru artık 5.75- 5.80’lerdir’
İkinci önemli aktör kim?
Soğuk para ve sıcak para getiren yabancı yatırımcılar. Soğuk para getiren örneğin fabrika kuran bu yatırımcı grubundan çok düşük miktarda para girişi var. Öyle ki, bu rakamlar Türkiye’nin alıştığı rakamlar değil. İkinci grup yatırımcıysa kur üzerinde daha etkili. Onlara da Londra yatırımcısı diyoruz. Ancak Türkiye ucuz olmasına rağmen gelmiyorlar. CDS göstergesi anlatıyor. Dolayısıyla kur düşmüyor, artıyor.
CDS nedir, neyi gösteriyor?
Yabancı nezdinde Türkiye’nin risk düzeyini gösterir. 300’ün üstündeyseniz riskli ve kötü bir görünümüz vardır, size gelmez ve yatırım yapmazlar. Papaz geriliminden sonra ABD ile işler düzelmesine rağmen Türkiye’nin bu göstergesi 360’larda.
Merkez Bankası geç de olsa politika faizini yüzde 24’e yükseltmişti. Yine artırsa dolar düşmez mi?
İhtiyacımız olan şey faiz artışı değil, güven. Artırdık da ne oldu zaten? Ülkeye sıcak para çekemiyoruz. Bakın Türkiye böylesine derin, iki cepheli bir sosyolojik yarılmayı daha önce yaşamadı. Oysa ekonomi doğru düzgün bir sosyolojik yapı, hukuk ister.
‘Doların 5.15’in altına inmesi olası değil’
Doların TL karşısında olması gereken fiyatı yani reel kuru nedir aslında?
IMF’nin de bizlerin de yaptığı çalışmalar dolar kurunun aşağı yukarı 5.75- 5.80’lerde olması gerektiğine işaret ediyor. Türkiye çok uzun bir süre dolar kurunu olması gerekenin altında tuttu.
Peki dolar artmaya devam edecek mi? Edecekse kaç olur?
Yabancı ve yerlideki bu güven bunalımı devam ettiği müddetçe döviz kurundaki artış devam eder. Kurun kolay kolay 5.15’in altına mümkün değil.
‘Türkiye çok tehlikeli bir nakit krizi yaşıyor’
İrili ufaklı firmalar, kobiler, holdingler bu kadar zarar ediyorsa ne yapacaklar?
Çalışanlarını işten çıkaracaklar. Türkiye daha işsizliği yaşamadı. Yavaş yavaş oluyor. Bakın, Türkiye nakit krizi yaşıyor ve bu da krizlerin en tehlikelisi. Nakde erişemeyen çok sağlam ve sağlıklı firmalar bile devrilir.