Reuters haber ajansı, AKP’li Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın oğlu Bilal Erdoğan’ın adının geçtiği yolsuzluk şikayeti üzerine İsveçli ve ABD’li savcıların inceleme başlattığını yazdı.
ABD ve İsveç’teki yolsuzlukla mücadele yetkilileri, bir ABD şirketinin İsveç’teki iştirakinin, Bilal Erdoğan’ın ülkede hakim bir pazar pozisyonu elde etmesine yardımcı olması halinde 384 milyon dolara varan rüşvet ödemeyi taahhüt ettiği iddiasını içeren bir şikayeti incelemeye aldı.
Reuters tarafından incelenen şikayete göre, sonuçta herhangi bir komisyon ödenmedi. İsveçli şirket Dignita Systems AB, konuyu bilen iki kişiye ve Reuters’a ulaşan şirket yazışmalarına göre, geçen yılın sonlarında projeden aniden vazgeçti.
Dignita’nın ABD’li sahibi Reuters’a yaptığı açıklamada, Türkiye’de “potansiyel olarak endişe verici davranışlar” olduğunu öğrendiğini ve ilgili birkaç kişinin işine son verdiğini söyleyerek projenin durdurulduğunu doğruladı.
RÜŞVET KARŞILIĞINDA YASA
Şikayete göre şirketin planı, Cumhurbaşkanı Erdoğan yönetiminin Dignita’nın ürününün satışlarını artıracak düzenlemeleri geçirmesini sağlamaktı. Şirket, sürücü sarhoş olduğunda aracın kontağını kilitleyen gösterge paneli alkolmetreleri satıyor.
Şikayete göre Dignita, ürünlerinin satışında 10 yıllık ticari münhasırlık karşılığında, Bilal Erdoğan’ın yönetim kurulu üyesi olduğu iki kuruma paravan bir şirket aracılığıyla on milyonlarca dolar lobi ücreti ödeyeceğini taahhüt etti.
Dignita’nın icra kurulu başkanı Anders Eriksson, Reuters’a yaptığı açıklamada, şirketten ayrılmak üzere olduğu ve bir gizlilik anlaşmasına bağlı olduğu için iddia edilen plan hakkında konuşamayacağını söyledi.
RÜŞVETİN KAPISI BİLAL ERDOĞAN
Bu girişim Eylül ayında akamete uğramış olsa da, bir yatırımcının Bilal Erdoğan’ı Cumhurbaşkanı Erdoğan’a erişim sağlamak için nasıl kilit bir kişi olarak gördüğüne dair önemli bir fikir veriyor.
Bilal Erdoğan avukatı aracılığıyla yaptığı açıklamada, Dignita ile işbirliği yaptığı iddialarının “tamamen yanlış” olduğunu söyledi. Avukat, bunun bir “yalanlar ağı” olduğunu da sözlerine ekledi. Türkiye Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı’ndan üst düzey bir yetkili ise yorum yapmayı reddetti.
Reuters, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve oğlu Bilal’in Dignita’nın iddia edilen rüşvet planından haberdar olup olmadıklarını veya bu plana dahil olup olmadıklarını bağımsız olarak teyit edemediğini belirtti.
Cumhurbaşkanı Erdoğan için 2022 yazında hazırlanan ve Reuters tarafından görülen sekiz slaytlık sunuma göre İsveçli şirketin planı, Türk makamlarını alkolmetre ve kontak kilitlerinin kullanımını belirli sürücü ve araç kategorileri için zorunlu hale getirmeye ikna etmek ve ardından bunların tedariki için 10 yıllık münhasırlık elde etmek üzerine kuruluydu.
Haziran 2022 mesajının bir kopyasının da yer aldığı ticari belgelere göre, dört yıl süren hayal kırıklığı yaratan çabaların ardından Dignita, Türk lidere planını özetleyen bir mektup göndermeyi başardı.
Konuyla ilgili bilgi sahibi bir kişiye göre bu fırsat, Dignita’dan bir temsilcinin geçen yıl Şubat ayında İstanbul’da Bilal Erdoğan ile bir araya gelerek iki yönlü bir stratejiyi gözden geçirmesinden yaklaşık dört ay sonra ortaya çıktı.
Reuters tarafından görülen 11 sayfalık bir “pazarlama keşif anlaşmasında” ayrıntılı olarak ortaya konan stratejinin ilk bölümüne göre, Smart Start’ın Türkiye’deki bir iştiraki, İsveç ve ABD firmaları tarafından seçilen bir kişi tarafından kontrol edilen İstanbul merkezli bir paravan şirkete düzenli danışmanlık ücreti ödemeyi taahhüt etti.
54 MİLYON İLE 384 MİLYON DOLAR ARASI RÜŞVET
Paravan şirkete ödenecek danışmanlık ücretleri, Dignita’nın kitleriyle donatılmış araç sayısına bağlı olarak, cihaz başına ve aylık 50 sent ila 3 dolar arasında değişiyordu. Mart 2022 tarihli anlaşma ve Dignita yazışmalarına göre, bu temelde ve öngörülen 10 yıllık münhasırlık süresi boyunca, paravan şirkete aktarılan toplam ücret 500 bin araç için 54 milyon dolar, 2 milyon araç için ise 384 milyon dolar olacaktı.
Konuyu bilen kişiye göre stratejinin sadece sözlü olarak tartışılan ikinci kısmı, paravan şirketin Bilal Erdoğan’ın yönetim kurulu üyesi olduğu iki kuruma, İbn Haldun Üniversitesi ve Tügva Gençlik Vakfı’na yüklü bağışlar yapmasını öngörüyordu.
İbn Haldun Üniversitesi, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın İstanbul Belediye Başkanı olduğu 1990’lı yıllarda kurulmasına yardımcı olduğu bir yardım kuruluşu olan Türgev tarafından kuruldu. Tügva ise sosyal yardım projeleri için bağış toplamaya yetkili, kâr amacı gütmeyen bir kuruluş olarak kayıtlı. Türkiye’de iki düzineden fazla şehirde öğrenci yurtları işletiyor.
Bu iki vakıf, muhalefet liderlerinin Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın seçmenlerini beslemek için ülke çapında kullandığı bir himaye sistemi olarak tanımladıkları sosyal yardım faaliyetlerini destekleyecek şekilde genişledi.
İbn Haldun Üniversitesi ve Tügva yöneticileri yorum talep eden mesajlara yanıt vermedi.
BİLAL’E GİDEN YOL: İRFAN GÜNDÜZ
Dignita, trafik güvenliği cihazlarını satmak amacıyla 2017 yılında Türkiye’ye ayak bastı. Türk şirket kayıtlarına göre, o yıl Dignita CEO’su Eriksson, Smart Start tarafından kurulan Türk şirketinin başına geçti.
Konuyla ilgili bilgi sahibi bir kişi, Dignita ve Smart Start’ın birkaç yıl boyunca Cumhurbaşkanı Erdoğan’a dolaylı da olsa erişim sağlayamadıkları için çok az ilerleme kaydettiklerini söyledi.
Konuya aşina olan kişiye göre, 2021 yılının başlarında bir Eriksson yardımcısı İsveçli şirketin planını Türk ilahiyat profesöründen politikacıya dönüşen İrfan Gündüz’e sunabildiğinde bir dönüm noktası yaşandı. Söz konusu kişi, Dignita’nın politikacıya yaklaşmayı seçmesinin nedeninin, Bilal Erdoğan’a yakınlığıyla bilinmesi ve onun da Türkiye Cumhurbaşkanı’na erişim sağlayabilecek olması olduğunu söyledi. Gündüz, İbn Haldun Üniversitesi’nin mütevelli heyetine başkanlık ediyor; Bilal Erdoğan ise başkan yardımcısı.
30 Mayıs’ta bir iş gezisinde olduğunu söylediği ABD’de kendisine ulaşılan Gündüz, Reuters’a verdiği demeçte bunun “tamamen dedikodu” olduğunu söyledi ve “ne ben ne de Bilal bu şirket hakkında bir şey duyduk; bu şirketle hiç görüşmedik” dedi.
Şirket yazışmalarına ve konu hakkında bilgi sahibi bir kişiye göre, Gündüz’le yapıldığı iddia edilen görüşmenin ardından kapılar aniden açılmaya başladı ve Dignita, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yönetiminin üst düzey bir üyesiyle trafik güvenliği düzenlemelerini alkolmetre ve kontak kilidi kullanımını kapsayacak şekilde nasıl değiştireceklerini görüşebildi.
Konuyla ilgili bilgi sahibi bir kişiye göre 2021 baharında Dignita, Gündüz’ün potansiyel olarak 100 milyon dolara kadar çıkabilecek bir lobi ücreti istediğini anladı. Dignita CEO’su Eriksson, 8 Haziran’da Türkiye’deki yardımcısına gönderdiği mesajda “Görüşelim” dedi.
Reuters tarafından incelenen yazışmalarında Eriksson ve yardımcısı, özellikle toplantı programlarını tartışırken başlangıçta Gündüz ve Bilal Erdoğan’dan isimleriyle – ya da Bilal söz konusu olduğunda “oğul” olarak – bahsetmişler, ancak daha sonra konuya aşina olan kişiye göre Türk tarafını “Lobi” olarak tanımlayarak ihtiyati bir adım atmışlar.
Eriksson bir mesajında “Lobi bunun için 100 milyon alırsa son derece mutlu olacaklar. Bu kadar paraya yakın bir paraları olduğunu ya da bir daha 100 milyonu bu kadar kolay kazanma fırsatına sahip olacaklarını hayal bile edemiyorum” diyor.
Eriksson, yardımcısına gönderdiği sonraki mesajlarda, aynı gün bir başka mesajında “Lobinin bizi zaman içinde desteklemesini ve rekabetten ‘korumasını’ istiyoruz” diye yazdı. Eğer rekabete izin verilirse, ücretlerin yarıya indirileceğini söyledi.
Eriksson ayrıca Dignita’nın Türkiye’de para kazanmaya başlayana kadar herhangi bir lobi ücreti ödemeyeceğini de açıkça belirtti. CEO, 14 Haziran’da yayınladığı mesajda “Eğer kabul etmezlerse, dursak iyi olur çünkü patronlarımız bize ödeme yapılmadan onlara ödeme yapmamıza asla izin vermeyecekler” dedi.
CEO’DAN CUMHURBAŞKANINA DİREKT MEKTUP
Konuya aşina olan kişiye göre, 2022 yılı başlarında İsveç ve Türk tarafları peşin ödeme fikrinden vazgeçmiş ve lobi ücretlerinin paravan bir şirket aracılığıyla ödenmesini öngören iki yönlü bir stratejiye yönelmiş. Konuya aşina olan kişi, Bilal Erdoğan’la geçen yıl 25 Şubat’ta İstanbul’un Anadolu yakasındaki bir çocuk müzik okulunda gerçekleştiği iddia edilen karşılaşmanın ardından Dignita’nın Cumhurbaşkanı Erdoğan’a iş teklifini özetleyen resmi bir mektup göndermesi gerektiğini anladığını belirtiyor.
Şirket yazışmalarına göre Eriksson 2022 yazında Smart Start’ın CEO’su Matthew Strausz’dan bir mektup taslağı ve bazı talimatlar aldı.
Reuters tarafından görülen mektubun son versiyonu 29 Haziran tarihli ve Dignita CEO’su tarafından mavi mürekkeple imzalanmış. Üç sayfalık yazıda Eriksson, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı Türkiye’deki yollarda güvenliği artırma konusundaki başarılarından dolayı överek ve şirketinin daha da ileri gitmesine yardımcı olmaya istekli olduğunu söyleyerek başlıyor.
CEO, alkollü araç kullanan suçlular ve okul servisleri gibi toplu taşıma araçları için kontak kilitlerinin zorunlu hale getirilmesi ve Dignita’ya bir ihale verilmesi halinde, şirketin “yatırımımızı mümkün kılmak için gerekli olan temel garantileri ve koşulları” tartışmaya hazır olduğunu söyledi.
Konuyla ilgili bilgi sahibi bir kişiye göre mektup siyasetçi Gündüz’e gönderildi ve Temmuz ayı ortasında cumhurbaşkanlığına teslim edildi.
Dignita, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın mektubu görüp görmediğini tespit edememiş olsa da, mektubun anında ve olumlu bir etki yarattığını söyledi. Aynı ay, İsveçli şirket Gündüz’den Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yönetiminin üst düzey bir üyesiyle ve muhtemelen cumhurbaşkanının kendisiyle bir sonraki adımları görüşmek üzere yakında toplantılar yapılacağını öğrendi.
Türkiye’deki ticari kayıtlara göre, planlanan paravan şirket Temmuz ayında İstanbul’da kuruldu. Yasal başvurulara göre şirketin amaçlarından biri yerli ve yabancı şirketler arasında arabuluculuk yapmak. Ağustos ayında ise Dignita, Cumhurbaşkanı Erdoğan için sekiz slaytlık bir belge hazırladı.
Ancak o zamana kadar, konu hakkında bilgi sahibi olan diğer kişiye göre, Dignita’nın ABD’deki sahipleri Smart Start ve Apollo, Türk projesinin ABD rüşvetle mücadele yasalarını ihlal edebileceği de dahil olmak üzere, uygunsuz yönleri konusunda endişelenmeye başlamıştı. Söz konusu kişi, kurum içi bir incelemenin ardından projenin durdurulmasına karar verildiğini söyledi.
Reuters tarafından görülen bir mesaja göre Eylül ayında Dignita, Türk tarafındaki görüşmelere katılan bir kişiye İsveçli şirketin projeden vazgeçtiğini bildirmiş ancak herhangi bir neden belirtmemiş.
İNCELEME RESMİ SORUŞTURMAYA DÖNMEYEBİLİR
Reuters tarafından görülen resmi yanıtlara göre, Nisan ayında şikayeti alan ABD Adalet Bakanlığı ve İsveçli savcılar, sırasıyla bir özel ajan ve bir dedektif müfettişi ön incelemeler yapmak ve Amerikan ve İsveç rüşvetle mücadele yasalarının herhangi bir hükmünün ihlal edilip edilmediğini belirlemek üzere görevlendirdi. Ön incelemeler resmi soruşturmalara ya da suçlamalara yol açmayabilir.
ABD’li ve İsveçli yolsuzlukla mücadele uzmanları, her iki ülkede de komisyon ödeme taahhüdünün belirli koşullar altında cezai suç teşkil edebileceğini söyledi. Washington’daki yolsuzlukla mücadele izleme örgütü Transparency International U.S.’nin avukatı Scott Greytak, Amerika Birleşik Devletleri’nde para el değiştirmemiş olsa bile Yabancı Yolsuzluk Uygulamaları Yasası’nın (FCPA) ihlal edildiğinin tespit edilebileceğini söyledi: “Ancak bir anlaşma olduğunu ve bu paranın gideceği bir yer sağlamak için bir banka hesabı açmak gibi bir tür aleni eylem olduğunu göstermeniz gerekir.”
ABD, Dignita’nın Türkiye’deki eylemlerini FCPA kapsamında soruşturmak için yargı yetkisine sahip çünkü İsveçli şirket, dünyanın en büyük varlık yöneticilerinden biri olan Apollo Global Management’a ait Teksas merkezli bir şirket olan 1A Smart Start LLC’ye ait.
Türk şirket kayıtlarına göre Smart Start’ın Türkiye’de kayıtlı bir iştiraki bulunuyor.
BİLAL ERDOĞAN’IN KARNESİ KABARIK
Bilal Erdoğan nadiren kamuoyu önüne çıkıyor. Erdoğan ailesinin diğer üyeleriyle birlikte 42 yaşındaki işadamı, bir deniz taşımacılığı ve inşaat şirketi olan BMZ Group’ta azınlık hisselerine sahip.
Adı geçmişte yolsuzluk iddialarıyla anılmıştı. İtalyan savcılar 2016 yılında Bilal Erdoğan hakkında ülkeye beyan etmeden nakit para soktuğu şüphesiyle kara para aklama soruşturması yürüttü. Erdoğan suçlamaları reddetti ve İtalyan savcılar da delil yetersizliğini gerekçe göstererek soruşturmayı geri çektiler.
Önceki yıl Rus hükümeti, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın oğlunun Suriye’deki terör örgütü IŞİD ile sınır ötesi petrol ticaretinden kazanç sağladığına dair kanıtları olduğunu iddia etti. Rusya elindeki kanıtları paylaşmayı reddetti. Bilal Erdoğan iddiaları reddederek radikal isyancıların Türkiye’nin düşmanı olduğunu söyledi.
