Dune hakkında her şey (3): Bir uzay destanının kronolojisi

“Frank Herbert, sadece ismini ‘Dune’ koyduğu bir evren oluşturmadı. Miladi ya da Hicri yahut Rumi takvimle ilgisi olmayan kendi takvimini de oluşturdu. Kitapta yer alan tarihleri bu takvime baz alarak okumalıyız. Kitaptaki 100’den fazla karakterin teker teker inşası ve bunlara yaklaşık 10 bin yıllık bir soy ağacı çıkarılması akıllı adamın işi olmasa gerek!”

“Her ne ışık saçıyorsa, yanmaya katlanmalıdır!” Viktor Frankl

M. NEDİM HAZAR | YORUM

Genellikle IMDB gibi film sitelerde görürüz ama isimlerini bilmediğimiz için önemsemediğimiz iki kavram: Tagline ve Logline…

Tagline, bir film veya dizi için üretilen, genellikle çok kısa ve akılda kalıcı bir slogan veya ifadeye deniyor. Tagline’ın amacı, izleyicilerin ilgisini çekmek ve eserin ruhunu yansıtan özlü bir mesaj vermektir. Çoğunlukla posterlerde, film afişlerinde ve tanıtım malzemelerinde yer alır. Örneğin, “Alien” (Yaratık) filmi için kullanılan “In space no one can hear you scream” (Uzayda kimse çığlığını duyamaz) tagline’ı, filmdeki gerilim ve korku atmosferini etkili bir şekilde yansıtıyor.

Logline ise bir film veya dizinin konusunu tek cümle ile özetleyen bir ifadeye denmekte. Bu ifade, eserin ana çatışmasını, karakterleri ve temel hikaye öğelerini kapsar. Logline, potansiyel izleyicilere veya yatırımcılara projenin içeriğini hızlı ve net bir şekilde anlatmak için tasarlanmıştır. Örneğin, “The Godfather” (Baba) filmi için kullanılan logline şöyledir: “Genç bir adam, suç dolu aile işlerini reddetme arzusu ve onları koruma sorumluluğu arasında bölünürken, bir suç imparatorluğunun başına geçmek zorunda kalır.” Bu logline, filmdeki ana çatışmayı ve karakter gelişimini özetliyor.

Dune anlatısı için bir tag/logline çıkaracak olursak şöyle bir şey uygun olacaktır:

Tagline: “Kader, yıldızlarda yazılı değil; kumlar üzerine şekillendirilmiştir.”

Logline: “Uzak gelecekte, genç bir asilzade olan genç prens, ailesinin ve halkının geleceğini güvence altına almak için politik entrikalarla ve düşmanca bir çöl gezegeniyle başa çıkmak zorundadır. ‘Baharat’ adı verilen, yaşamı uzatan bir madde üzerindeki galaktik mücadeleye bulaşırken, kendi yolunu bulmaya çalışır.”

Frank Herbert Dune kitabına şöyle bir epigraf ile başlar: “Başlangıç, dengeyi doğru kurma konusunda en hassas özenin gösterilmesi gereken zamandır. Bunu Bene Gesserit’in her bir kardeşi bilir. Muad’Dib’in yaşamını incelemeye başlamak için, önce onu bağlamına yerleştirin: Padishah İmparatoru Shaddam IV’ün 57. yılında doğmuştur. Ve Muad’Dib’i yerine konumlandırmak için özel bir özen gösterin: Gezegen Arrakis. Caladan’da doğduğu ve ilk on beş yılını orada yaşadığı gerçeği sizi aldatmasın. Arrakis, Dune olarak bilinen gezegen, daima onun yeridir.” (“Muad’Dib El Kitabı”ndan, Prenses Irulan)

Anlıyoruz ki çok çetrefilli bir mevzuya girmek üzereyiz. Zaten tahminimce Frank Herbert kitabının kopyasını koltuğunun altına sıkıştırıp gittiği 20 yayıncının tamamı daha bu giriş cümlesinden “amanın uzak duralım” demiştir! Dikkatinizi çekerim, bu kitap 1965 yılında yazıldı daha o zaman Saddam Hüseyin diye bir lider yoktu. Vardı aslında da çiçeği burnunda bir damattı ve yaptığı asi hareketlerden dolayı hapis yatmaktaydı. Yani Herbert’ın Shaddam karakteri ile Saddam Hüseyin arasında bir ilgi yok.

Çalışmamızın bugünkü bölümünde Dune evrenini tanımaya çalışacağız. Bu aşamaya geçmeden önce, bu evrenin oluşması için geçen süreci bilmek gerekiyor. Meseleye buradan başlayalım.

Evet Dune evreninin zaman çizelgesine baktığımızda karşımıza şöyle bir kronoloji çıkıyor:

Tüm hikaye başlarken bir kısaltmaya dikkat çekmek isterim: AG ve BG… Bu iki kısaltma Dune kitapları boyunca okura eşlik eder. Verilen her tarihin önünde bu iki kısaltmadan biri vardır.

B.G. kısaltması “Before Guild – Loncadan Önce” anlamına geliyor ve doğal olarak A.G. kısaltması da Loncadan Sonra manasına gelmekte. Ancak bu kısaltmanın bir tür Dune Derin Devleti olan Katolik Rahibeler birliğini andıran Bene Gesserit rahibelerini de kastettiği söylenmekte.

Hasılı kelam, Dune’da verilen tarih bildiğimiz anlamda Rumi, Miladi ya da Hicri takvim değildir. Lonca’nın kurulması onlara göre sıfır noktasıdır. İlerde daha detaylı inceleyeceği ama Lonca’nın (Spacing Guild) evrensel uzay seyahati için kesin bir monopoli kuran kurgusal bir organizasyon olduğunu belirtelim.

Matrix’i hatırlayacaksınız. Hani insanlarla makinelerin savaşı sonrasında insanlığın kaybetmesiyle, herkesin su küvözlerinde uykuya yatırılıp, makinelerin kontrol ettiği bir evreni tasvir ediyordu.

Dune ise İkinci Rönesans’ın tam simetrisi bir gelecek kurguluyor. İnsanlık öylesine gelişiyor ki, yapay zeka destekli makineler ile büyük bir savaş yaşanıyor, Dune’da buna “Butlerian Jihad” deniyor. Bu savaştan insanlar galip çıkıyor ve o günden sonra (öyle olacağını hiç sanmasak da) yapay zeka, robot filan hepsi yasaklanıyor.

Butlerian, Frank Herbert’in “Dune” evreninde, teknoloji ve yapay zeka kullanımına yönelik radikal bir felsefi ve dini hareketin adı. Bu hareket, insanların yapay zeka ve düşünen makineleri yasaklayarak, kendi beyinlerinin ve zihinsel yeteneklerinin kullanımını teşvik eden bir dönem veya devrimi ifade ediyor. Bu dönem, “Dune” evreninde çok önemli bir geçmiş olay olarak kabul edilmekte ve toplumun yapısı, kültürü ve teknolojisine dair bir dizi değişikliğe yol açmakta. Özellikle, insan benzeri bilgisayar fonksiyonlarını yerine getirebilen “Mentatlar” gibi yeni insan sınıflarının gelişimine ve insan yeteneklerinin doğal sınırlarını zorlayan diğer grupların, örneğin Bene Gesserit ve Spacing Guild gibi kuruluşların ortaya çıkışına neden olmuş.

Farkındaysanız bu savaşa Herbert “Cihad” gibi İslami bir terimi kullanarak isim vermiş.

Frank Herbert Dune evrenini oluştururken dinlerden, İslam, Hıristiyanlık, Budizm ve daha pek çok inanç modellerinden kavramlar ve semboller kullandığını hiçbir zaman inkâr etmiyor. Bene Gesseret rahibelerine de bakıldığında tam bir Katolik Rahibeler modelinden yola çıkıldığını görmek mümkün. Aslında biraz önce de belirttiğimiz gibi, Dune evreninin derin devleti sayılabilecek bu kadınlar tarikatı, Dune’un meşru yönetimi gibi görülecek olan Spacing Guild’i kuruyor. Perde arkasında onlar olsa bile, sözde bu muhteşem sistemi Lonca yönetmektedir!

Önemli bir noktayı aklıma gelmişken vurgulayayım:

Dune evrenindeki olaylar, miladi takvime göre kesin bir yılda başlamaz çünkü Frank Herbert, Dune serisini yazarken miladi takvime doğrudan atıfta bulunmamış. Bunun yerine, Herbert Dune evreninde “Butlerian Cihad”ın sona erdiği yıldan itibaren başlayan ve “Spacing Guild” kurulumuyla ölçülen bir takvim sistemi kullanıyor. Bu olay yaklaşık olarak 10.000 yıl süren bir dönem sonrası olarak tasvir ediliyor.

Dune romanının başlangıcı, bu takvime göre 10.191 AG (After Guild) yılında, yani Spacing Guild’in kuruluşundan 10.191 yıl sonra gerçekleşiyor. Bu ise, Herbert’in kurgusal evreninde çok uzak bir gelecekte geçtiğini göstermekte. Gerçek dünya miladi takvimiyle bir eşleştirme yapmak zor olsa da bu tarih bilim kurgu türünün derin gelecekte geçen bir hikayeyi işaret etmesi amacıyla tasarlandığı tahmin ediliyor.

Herbert’in Dune serisinde kullandığı takvim, serinin temalarından biri olan ve teknolojiye karşı olan derin güvensizliği ve insan merkezli bir toplumun önemini vurgulayan Butlerian Cihad’ı odak noktası olarak alıyor. Bu nedenle, Dune evrenindeki olaylarla miladi takvim arasında doğrudan bir karşılaştırma yapmak mümkün değil.

1 AG yılı (Loncadan Sonra) standart İmparatorluk Takviminin ilk yılıdır. Aynı zamanda, Spacing Guild’in uzay yolculuğu tekelinin kuruluşunun yıldönümü anlamına gelmekte. İmparatorluk Takvimi’nin (1 AG) başlangıç ​​noktası olarak alınıyor. Lonca’nın ortaya çıkışının ayrıntıları tartışmalı, ancak Loncadan Sonra (LC diyelim). 1. yüzyıldaki Büyük Konvansiyon zamanında ciddi bir siyasi ve ekonomik güç olarak ortaya çıktıklarına inanılıyor.

Hemen Dune Timeline’ına bakalım.

11200 BG Uzay seyahatinin başlangıcı.

11000 BG İkinci Uzay Göçleri’nden sonra, Yahudiler kimliklerini Yahudi olmayanlardan gizlerler.

5000 BG Su zengini Arrakis’e Sandtrout’lar getirilir ve çölleşmeye başlar. Sandtrout-kum solucanı-melanj döngüsü başlar.

2100 BG Landsraad’ın Büyük hanedanlıkları kurulur.

1580 BG İkinci İslam Hareketi, İkinci Muhammed’in altında başlar. Evet, pek çok Dune uzmanı bilmez ama Dune’da böyle bir detay var. Bu konuda söyleyeceğim birkaç nokta var ama önce kronolojiyi tamamlayalım.

1480 BG Üçüncü İslam Hareketi, Üçüncü Peygamber Muhammed’in altında başlar.

1381 BG Ali Ben Ohashi’nin liderliğindeki Zensunni, Maometh’in öğretilerinden ayrılır.

1380-1300 BG Zensunni Göçebeleri, nihayetinde binlerce yıl boyunca derin çöllerde Fremen halkına evrimleşecekleri Arrakis’e nihai olarak iniş yapmadan önce, İmparatorluk baskıncıları tarafından zulüm ve kölelikten özgürlük arayışı içinde bir dünyadan diğerine dolaşır.

1000 BG Shakkad the Wise’ın imparatorluk döneminde, kraliyet kimyageri Yanshuph Ashkoko Arrakis’te geriyatrik baharat melanjını keşfeder.

300 BG IV Anbus’tan Socratic Hristiyanlığın özrü olan Tibana’nın hayatı, ‘tüm insanların kalpleri aynı vahşilikte yaşar’ diye yazmıştır.

201 BG Bilgisayarlara, düşünen makineler ve bilinçli robotlara karşı Butlerian Jihad başlar.

108 BG Butlerian Jihad, çoğu makine temelli teknolojiyi ve aynı zamanda tarihi belgelerin çoğunu yok ettikten sonra sona erer. Makine-mantığı tanrısı, kitleler tarafından devrilir ve yeni bir kavram yükseltilir: “İnsan yerine konulamaz.” Yüksek derecede gelişmiş makinelerin üretimi temelli bir kültür sadece Ix ve Richese’de hayatta kalır.

98 BG Bene Gesserit Kardeşliği’nin kuruluşu.

88 BG Corrin Savaşı. House Corrino ismini alır ve Salusa Secundus’tan Corrino İmparatorluğunu kurar.

Bir Atreides, korkaklık nedeniyle Bashar Abulurd Harkonennen’i sürgüne gönderir, Atreides-Harkonnen düşmanlığının başlangıcı olur.

80 BG Bene Gesserit Anası, Yahudilerle gizli bir anlaşma sağlar.

Gilbertus Albans, Mentatlar Tarikatı’nı kurar. Bunu yaparken, Tleilaxu hegemonyasına dahil edilmeyi umarak ona geçici sığınak veren Bene Tleilax’a ihtiyaç duyar. Tarikat daha sonra sayısız “tohum okullarına” yayılır.

Norma Cenva, Aurelius Venport ile evlenir ve beş çocukları olur. Norma ilk katlanabilir uzay gemisini tasarlar ve bunu Venport’a verir, ancak tasarımcı olarak o anılır.

50 BG Ekümenik Çevirmenler Komisyonu, yedi yıl boyunca Eski Dünya’da turuncu Katolik İncili’ni derler, tüm dini bölünmeleri yatıştırmayı amaçlar.

1 BG/AG Spacing Guild’in kuruluşu, yeni katlanabilir uzay gemileri kullanmaya başlar, ki bu gemiler melanj doymuş Navigatörler tarafından yönlendirilir, uzay ticareti, taşımacılığı ve gezegenler arası bankacılığı tekelinde tutar, daha düzenli ve düzenli yıldızlararası seyahat ve finansı sağlar, ayrıca Guild Barışı’nın kısıtlamalarını uygular. Guild takviminin başlangıcı.

1 AG Dini yazar Neshou’nun hayatı.

CHOAM (Combine Honnete Ober Advancer Mercantiles) kurulur.

100 AG Büyük Sözleşme imzalanır. Sözleşmeye göre, Büyük Evlerin birleşik gücü, insanlara karşı atom gücü kullanan herkesi yok edebilir.

300 AG Bir Suikast Savaşında yaygın olarak kullanılan zehirler, Suikastçının El Kitabı’nda derlenir. Daha sonra, Guild Barışı ve Büyük Sözleşme altında izin verilen ölümcül aletleri içerecek şekilde genişletilecektir.

2000 AG İmparatorluk mahkemesi, yeni başkent olan Kaitain’e taşınır ve Salusa Secundus, İmparatorluk Hapishane Gezegeni olarak belirlenir.

2200’ler AG Salusa Secundus’a özel bir kaplan türü olan Laza kaplanları getirilir.

5000 AG Rossak’ta bir Bene Gesserit Rahibesi, düşünce birleştirme yeteneği sağlayan bir bitki keşfeder. Bu tarihten itibaren, Rahibeler Fremenler arasında (Sayyadinalar) Zensunni tarihini düşünce birleştirme ve hafıza aktarımı yoluyla koruyacak, sözlü tarih yerine kullanacaklardır.

10176 AG Dük Leto Atreides ve Lady Jessica’nın oğlu, Kwisatz Haderach’ı bir nesil erken başararak, Paul Atreides doğar, Jessica Kardeşliğin emrine karşı gelir ve Kwisatz Haderach’ın annesi olacak bir kız çocuğu yerine bir oğul doğurur.

10191 AG Kıyametin koptuğu senedir. Neler neler olmaz ki? Arrakis gezegeni, Dune olarak bilinen, Harkonnenlerden alınır ve Atreides Hanedanına verilir.

Atreidesler Caladan’ı terk eder, bu gezegen Atreidesler Arrakis’i yönettiği süre boyunca Siridar-Absentia unvanı altında Kont Hasimir Fenring’e bırakılır. Dük Leto Atreides, Piter de Vries ve Umman Kudu’yu öldürür, Kudu’nun yerine Nefud geçer.

Rabban, Arrakis’in derebeyliğini alır; bu, Harkonnenlerin Arrakis’i ve dolayısıyla bilinen evrenin baharat üretimini kontrol ettiği ikinci zamandır. 9.000 Fremen’i öldürür.

Paul ve Jessica kaçar ve Fremenlerle birleşir.

Paul, Muad’Dib olarak tanınır ve Fremenler arasında bir tür dini lider haline gelir.

Jessica Atreides, Hayat Suyunu dönüştürür ve Fremenlerin yeni Reverend Mother’ı olur.

Bu yılın kasım ayında Alia Atreides doğar.

Bundan sonrası henüz filme alınmadığı için buraya yazmak okura ve izleyiciye haksızlık olacaktır. Ama illa ki “ben görmek istiyorum” diyorsanız şuradan tüm Dune Timeline’ının okuyabilirsiniz.

Görüldüğü üzere Frank Herbert akla ziyan bir şey yapıyor ve Dune takvimine göre 20 bin yıllık bir hikayenin örgüsünü kuruyor, karakterlerini inşa ediyor.

Şunu söyleyerek bugünü kapatalım, sadece serinin ilk kitabındaki karakter sayısı 100’den fazladır. Bu alandaki rekorun 600 karakter ile Tolstoy’un Savaş ve Barış’ında olduğunu ekleyelim.

Dune karakterlerine baktığımızda ikinci ve Üçüncü Muhammed diye iki farklı Müslüman karakter görmekteyiz. Evet Herbert, peygamberlikle hanedanlığı birbirine fena halde karıştırmış ve şu basit ama mutlak hakikati ıskalamıştır. Hiç düşündünüz mü, isminin başında ikinci ya da üçüncü olan peygamber hiç duydunuz mu? 2. Nuh ya da 4. Musa gibi!

Yarın Dune gezegenlerine bakıp, artık karakterler eşliğinde hikayeye geçeceğiz.