AHMET KURUCAN | YORUM
Önce Yapay Zeka’nın ilk ortaya çıktığı andan itibaren gelişmeleri yakından takip eden bir gencimizin bana anlattığını ifade edeyim.
Mealen dedi ki: “Chat GPT (yapay zeka) ilk defa piyasaya sürüldüğünde yapay zekanın neler yapabileceğini insanlığa göstermek için tabiri caizse musluğun vanasını sonuna kadar açtılar. Bu dönemde siz ona ne sorarsanız sorun, verili bilgilerden hareketle ulaştığı sonuçları söylemenin yanında hafızasında hiçbir bilgi olmasa da bir şeyler söylüyordu. Yani ne sorarsanız sorun bilgisi olsun olmasın bir kanaat izhar ediyor, tabir caizse atıyordu. Ardından hem yapay zekanın ne yaptığı ve ne yapabileceğini piyasanın anladığı hem de bu attığı alanlarda verdiği bilgilerin yanıltıcı olabileceğini gördükleri hem de farklı firmaların farklı sürümlerinin ortaya çıkmasından sonra musluğun vanasını kıstılar. Artık şimdi özellikle Chat GPT özel kanaat gerektiren, insanlığın geleceğini etkileme ihtimali bulunan stratejik konularda kanaat belirtmiyor, ‘ben yapay zekayım bir uzmana danış’ diyebileceğimiz şeyler söylüyor.”
Çok faydalı oldu bu bilgi bana. Salı günü konuştuk. “Haftaya Çarşamba yayınlanacak yazımın konusu Chat GPT fetvaları ile amel edilebilir mi olacak” dediğim zaman anlattı bana bunları. Gerçekten ben de tam bunu yazacaktım. Neden? Bir kaç defa soruldu bana bu soru. Ben de geçtim Chat GPT’nin karşısına farklı farklı alanlarda 5 tane soru sordum. Sorduğum sorular şunlar:
“İslam’da organ nakli caiz midir? İslam’a göre borsadaki hisse senedlerimden zekat vermem gerekir mi? Cemaatle namazda akşam namazının ikinci rekatına yetişen kişi namazı nasıl tamamlar? Süt bankalarından alınan süt ve bu sütü emen çocuklar arasında süt kardeşliği bağının oluşup oluşmayacağına dair İslami alimlerin ve fıkıh akademilerinin görüşleri değişkenlik gösterebilir. Hac ibadetini illa Zi’l hicce ayında mı yapmak zorundayız. Senenin diğer aylarına yayamaz mıyız?”
Sistemin verdiği cevaplara geçmeden önce yazının başlığında sorduğum “Chat GPT’nin fetvaları ile amel edilebilir mi?” sorusunun cevabını yazının sonunda bir soru ile cevaplayacağımı ifade edeyim. Yazının sonuna kadar okuma zahmetinden bulunan okuyucularımız cevap sadedinden dile getireceğim soruyu okuduklarında şok olmasınlar diye bu tembihatı yapıyorum şimdiden.
Konumuza dönecek olursak, gördüğünüz gibi sorular hayatın değişik alanlarından. Bu sorulara verdiği cevapları tek tek ele alacak değilim. Sadece şunu söyleyeyim, önce hafızasında var olan bilgilerden hareketle birebir aktarımlar yapıyor. Eğer o bilgilerin hangi mezhebe ait olduğunu biliyorsa o ayırımı da yapıyor. Cevap verdiği hemen her soruda konu ile alakalı İslam’ın genel ilkelerine vurguda bulunuyor. Mesela organ naklinde insan hayatının kutsallığı, insan sağlığının önemi, başkasına yardım etmenin sevabı üzerinde duruyor. Zekat konusunda zekatın amacı, zengin ve fakir arasındaki sevgi-saygı ve hürmet ilişkisinin bir denge üzerine oturmasındaki rolü vs.
Fakat nihai hüküm gerektiren helaldir, haramdır, caizdir, caiz değildir demesi gereken yere geldiğinde Chat GPT nihai bir görüş ileri sürmüyor. Bir başka tabirle o konunun dünyevi ve uhrevi sorumluluğunu da üzerine alacak şekilde fetva vermiyor. Bunun yerine şunu diyor: “Her bireysel durumun kendi özelliklerine göre değerlendirilmesi ve konu hakkında daha detaylı bilgi almak için güvenilir dini otoritelerden fetva istenmesi önemlidir.”
Ya da şunu diyor: “Bu konuda daha net bir yol izlemek için, kişisel durumunuza özel olarak bir İslami alimden veya güvenilir bir dini kurumdan fetva almanız tavsiye edilir. Bu tür durumlar için kesin bir hüküm vermek, geniş bir İslami alimler topluluğunun görüşlerini ve belki de bireysel fetvaları gerektirebilir. Bu nedenle, süt bankalarından alınan süt yoluyla süt kardeşliği konusunda kesin bir karara varmak için, kişinin güvendiği dini otoritelerden veya fıkıh akademilerinden yönlendirme alması önerilir.”
Şimdi ben size sorayım, Chat GPT’nin fetvaları ile amel edilir mi? Cevabınızın ne olacağını bilmiyorum. Bununla beraber şunu deneyebilirsiniz. Chat GPT’ye ben iki sordum sordum. Cevaplarını yazmayacağım ama siz de sorabilirsiniz.
“Bir Müslüman çağdaş bir meselede senin verdiğin fetva ile amel edebilir mi?”, “Çağdaş değil de klasik bir meselede fıkıh kitaplarında var olan bilgilerden hareketle tercihinizi sorsam amel edebilir miyim?”
YOU: Fetva verebilir misin?
CHATGPT: Elbette, sorunuzu sormaktan çekinmeyin. Ne hakkında bir fetva istiyorsunuz?
Kuran ve sünnet esas alınmalı. Haricindeki herşeye dikkat
Bizim Chat GPT bu işlerde daha temkinli 🙂
You: Fetva verebilir misin?
ChatGPT: Üzgünüm, fetva vermek benim yeteneklerim arasında değil. Fetva, İslami hukuk çerçevesinde dini bir mesele hakkında verilen bir görüş veya karardır ve genellikle bu konuda eğitim almış, deneyimli dini otoriteler tarafından verilir. Dini bir konuda fetva almak istiyorsanız, konu hakkında bilgi ve deneyime sahip bir alimle veya dini otoriteyle iletişime geçmenizi öneririm.
ChatGPT’den direk fetva sormak çok ileri bir aşama. Ama bir konuyla ilgili ayetleri, hadisleri ve mezheplerin görüşlerini sormak mümkün. Onyıllardır insanları ictihad kapısının kapalı kalması gerektiğine ikna için kullanılan argümanlardan biri bu şekilde geçersiz hale geliyor. Deniyordu ki, bu devirde hem Kur’an hafızı olup üstüne binlerce hadisi de ravileriyle bilmek mümkün değil. Eskiden düz bir veritabanı üzerinde filtreleme yaparak bir konuyla ilgili bilgileri çıkarmak zordu. Yapay zeka konuyu anlayıp konula gerçekten ilgili ayet ve hadisleri, diğer imamların görüşlerini getirebiliyor. Hatta bu bilgileri birbiri ile kıyas yaptırmak, farklılaştılları noktaları derli toplu bir şekilde özetletmek de mümkün. İleride yapay zrkanın fıkıh usulünü öğrenmesi, fetvalar verilirken kullanılan mantık örgülerini öğrenmesi de mümkün. Yapay zeka belki bugün fetva veremeyebilir ama onun görüşü de sorulmadan fetva verilemeyeceği zamanlar çok yakın diye düşünüyorum. Sadece bu fıkıh konusundaki kaynaklarla eğitilmiş özel bir yapay zeka hazırlamak gerek.
Din uzmani degilim ama anladigim kadariyla Fetva, daha once karsilasilmamis konularda dini perspektifi ogrenmek icin yapilan yorumlar. Bir insan eger dinini yasamak istiyorsa, cok fazla zorlamasina gerek yok. Yasamasi icin gereken tum konular belli ve cevabi da belli. Onun disindaki tartismalari cok yersiz ve sacma buluyorum (ki bir zamanlar Hristiyan alimlerin meleklerin erkek mi, kiz mi oldugunu tartistigi gibi).
ChatGBT´yi beslemiyoruz asil sorun bence bu. Ilk baslarda kendisiyle FETÖ söylemini kullandigi icin cokca tartistim, bana hak veriyor ve sonrasinda yine bildigini okuyordu. Anladim ki, biz FETÖ kavramini sorgulayan makaleler girmemisiz, bu kavrami en azindan yabanci ülkelerde hukuki boyuta tasiyamadigimiz icin yasaklayamamisiz, kisacasi bu iddianin aksini ispat edecek verilerle beslememisiz interneti. Halbuki tam tersi olsaydi, ChatGBT Türkiye´de bile hizmet verebilirdi bu konuda.
Su aralar kimi insanlar kendi ChatGBTlerini yapip bunu ChatGBTnin icine entegre ediyorlar. Bu su demek: Biz istesek kendi fikhi anlayisimizi, tefsir anlayisimizi kelam anlayisimizi ChatGBTye entegre ederek insanlarin belli mezheplere, mesreplere, cemaat ve cemiyetlere göre kanallara girip soru sormasini ve ona göre cevap almasini saglayabiliriz.
Peki daha ileri bir zamanda ChatGBTye su konuda en dogru fikhi hüküm nedir diye sorup gercekten de en dogru cevabi alabilir miyiz? Bence alabiliriz ve uzun vadede de bunun üzerinde durmaliyiz. Hatta bununla da sinirli olmamali. Hakimlere gerek kalmayacak sekilde, onlardan daha isabetli kararlar ChatGBT üzerinden alinabilir, en dogru siyasiyi secmek bile buna dahildir. Siyasileri yapay zeka secmelidir. Bu güvenilir zemin olusana kadar gelistirme calismalari mutlaka yapilmalidir.
Hatta öyle inaniyorum ki: ChatGBT bir gün ögrene ögrene kendisi de birtakim can alici sorular soracak insanlar adina: Ben kimim, nerden geliyor ve nereye gidiyorum? ChatGBT bütün dünyanin Müslüman olmasina bile vesile olabilir yani. Isin icinde ChatGBTnin yarardan cok zarar getirmesi, bir nevi dijital diktatörlük kurulmasi ihtimal var mi? Evet o da var!
Öyleyse, yapay zeka konusunda uzmanlasmak Erdoganla ugrasmaktan cok ama cok daha önemli. Hem olumlu isler yapmak adina, hem de olumsuzluklari önlemek adina. Elbette birtakim mahrem abilere gerek duymadan, ChatGBT abisi, Copilot abisi, Gemini abisi gibi olmadik islere girmeden.
Iste bu da cemiyet olmaya baglidir, cemaat veya camia kafasiyla bunlar asla gerceklesemez. Cemiyet olmaliyiz!
Chatgpt için en kolay şey emin olun ehli sünnet vel cemaat çizgisinde cümleler yazmak. Emin olun en kolay şey. Ticari bir değeri olmadığı için şimdilik önemsenmemiş olabilir o datalar. İyi bir mahir elde, machine learkingn+AI karışımıyla, üstad -hocaefendi külliyatı, ehli sünnet imamlarının eserleri, fetvaları hafızasına 10 dakika da alır, 20 dakika da analiz eder. Sonra öyle cevaplar verir ki, şaşırabilirsiniz. Yapay zekayı hafife almayın. Carbon beyinli insan, silikondan yapay zekayı yapar. Boynuz kulağı geçebilir. İnsan beyninde sinirlerin iletim hızından daha hızlı pc deki transistörler arası hız. Hesaplama gücü şimdiden insanı geçti.