HABER | İLKER DOĞAN
Danıştay 10. Dairesi, dünya mirası listesinde bulunan Ayasofya’nın camiden müzeye dönüştürülmesine dair 1934 tarihli Bakanlar Kurulu kararını 86 yıl sonra iptal etti. Danıştay’ın gerekçeli kararında, Ayasofya’nın tapu belgesinde cami vasfı ile tescilli olduğu, bunun değiştirilemeyeceği aktarıldı. AKP’li Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan ise Danıştay kararından hemen sonra Ayasofya’nın idaresinin Diyanet İşler Başkanlığına devredilerek ibadete açılması kararını imzalayarak sosyal medya hesabından paylaştı. Kararı kutlamak isteyen vatandaşlar, Ayasofya’nın önünde toplanarak sevinç gösterisinde bulundu.
Karara dünyadan tepkiler de gecikmedi. Rus Ortodoks Kilisesi Patriği Kirill, Ayasofya’nın müze statüsünün gözden geçirilmesi için yapılan çağrıların Hristiyanlık için tehdit oluşturduğunu söyledi. Yunanistan ise kararı ‘medeni dünyaya karşı bir provokasyon’ olarak tanımladı. Yunanistan Kültür Bakanı Lina Mendoni, kararı ‘medeni dünyaya karşı açık bir provokasyon’ olarak niteledi. Rus Ortodoks Kilisesi karara ilişkin yaptığı açıklamada, “Milyonlarca Hrıstiyanın kaygıları işitilmedi.” ifadelerini kullandı. UNESCO da Ayasofya’nın statüsüyle ilgili yapılacak herhangi bir değişiklikle ilgili önceden kendilerine bilgi verilmesi gerektiğini açıkladı.
Dünya kamuoyunun da merakla beklediği karar açıklandı. Danıştay 10. Dairesi, Ayasofya’nın camiden müzeye dönüştürülmesine dair 24 Kasım 1934 tarihli Bakanlar Kurulu kararını oy birliğiyle iptal etti. Danıştay’ın gerekçeli kararında, Ayasofya’nın tapu belgesinde cami vasfı ile tescilli olduğu, bunun değiştirilemeyeceği kaydedildi. 19 sayfalık gerekçede, “Vakıf senedinin, hukuk kuralı etki değer ve gücünde olduğu, vakfedilen taşınmazın vakıf senedindeki niteliğinin ve kullanım amacının değiştirilemeyeceği, bu hususun tüm gerçek tüzel kişiler kişilerle birlikte davalı idare için de bağlayacı olduğu kuşkusuzdur. Vakıf senedindeki cami vasfı dışında kullanımının ve başka bir amaca özgülenmesinin hukuken mümkün olmadığı sonucuna varılmıştır. Kadimden beri korunan Vakfa ait taşınmaz ve hakların, istifadesine bırakıldığı toplum tarafından kullanılmasına engel olunamaz.” denildi.
FATİH SULTAN MEHMET VAKFI’NIN MÜLKİYETİNDE
Ayasofya’nın, statüsü muhafaza edilerek, hukuk düzeninde güvence altına alınan özel hukuk tüzel kişiliğini haiz mazbut vakıf niteliğindeki Fatih Sultan Mehmet Han Vakfının mülkiyetinde olduğu kaydedildi. Ayasofya’nın, vakfedenin iradesi gereği, sürekli şekilde cami olarak kullanılması için toplumun hizmetine sunulduğu, bedelsiz kamunun istifadesine terk edilmesi yönüyle hayrat taşınmaz niteliği taşıdığı, tapu belgesinde de cami vasfı ile tescilli bulunduğuna dikkat çekildi.
ERDOĞAN: HAYIRLI OLSUN!
Danıştay kararının ardından AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan da Ayasofya’nın Diyanet İşleri Başkanlığına devredilerek ibadete açılmasına yönelik Cumhurbaşkanlığı Kararını Twitter üzerinden ‘Hayırlı olsun’ notuyla paylaştı. Erdoğan geçtiğimiz yıl seçim meydanında, Ayasofya’nın ibadete açılmasını isteyen vatandaşları, “Siz önce Sultanahmet’i bir doldurun, ondan sonra bakarız. Bu işin siyasi boyutu var.” diyerek azarlamıştı.
2019’da katıldığı bir programda ise şunları söylemişti: “Ayasofya’yı açmanın bir götürüsü var. Açılmasını isteyenler, yurt dışında camilerimiz var, onların başına ne gelir hiç düşünüyor mu? Ben bir siyasi olarak bu oyuna gelecek kadar istikametimi kaybetmedim…”
Erdoğan:
“Ayasofya’yı açmanın bir götürüsü var.
Açılmasını isteyenler, yurt dışında camilerimiz var, onların başına ne gelir hiç düşünüyor mu?
Ben bir siyasi olarak bu oyuna gelecek kadar istikametimi kaybetmedim…”VPN https://t.co/xmuMPJR4aWhttps://t.co/UlblyA4BkG pic.twitter.com/Zm7jr336YE
— Tr724 (@Tr724) July 10, 2020
DAHA ÖNCE İKİ KEZ REDDEDİLMİŞTİ
Sürekli Vakıflar Tarihi Eserlere ve Çevreye Hizmet Derneği, Ayasofya için davayı 2005’te açmıştı. Dernek, 1934 tarihli kararın iptali ve yürütmenin durdurulmasını istiyordu. Danıştay 10. Dairesi, 24 Haziran 2005’te davayı reddetmişti. Daire 2008’de ise Ayasofya’nın müze olarak kullanılmasında hukuka aykırılık bulunmadığına işaret ederek, davayı ikinci kez reddetmişti. Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, Dairenin bu kararını onadı. Dernek, 2016’da tekrar Danıştay’a dava açtı. Derneğin, Anayasa Mahkemesine yaptığı bireysel başvuru hakkında ise 2018’de karar verilmişti. Yüksek Mahkeme başvuruyu, ‘incelenmeksizin kişi bakımından yetkisizlik’ nedeniyle kabul edilemez bulmuştu.
YUNANİSTAN’DAN ‘PROVOKASYON’ ÇIKIŞI
Danıştay’ın kararına Avrupa’dan tepkiler de gecikmedi. Yunanistan Kültür Bakanı Lina Mendoni Ayasofya’nın camiye dönüştürülmesi kararını ‘medeni dünyaya karşı açık bir provokasyon’ olarak niteledi. Mendoni, “Bugün Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın siyasi iradesinin bir sonucu olarak ortaya çıkan karar, anıtın özgün değerini ve ekümenik doğasını tanıyan medeni dünyaya karşı açık bir provokasyondur. Erdoğan’da kendini gösteren milliyetçilik, ülkesini altı yüzyıl geriye götürmüştür.” ifadelerini kullandı.
KIBRIS’TAN KINAMA
Kıbrıs Dışişleri Bakanı Nikos Hristodulides ise kararı sosyal medya hesabı üzerinden kınadı. Hristodulides, “Ortodoks inancının evrensel simgesi ve bir dünya mirası olan Ayasofya’nın statüsünü değiştirme kararı, Türkiye’nin uluslararası yükümlülüklerini sürekli artan ve rezil bir biçimde ihlal etmesini ortaya koymuştur.” cümlelerine yer verdi.
HIRİSTİYANLARIN KAYGISI DUYULMADI
Rus Ortodoks Kilisesi de karara tepkiliydi. “Milyonlarca Hrıstiyanın kaygıları işitilmedi.” diyen Rus Ortodoks Kilisesi Sözcüsü Vladimir Legoida, “Bugünkü yargı kararı, bu sorunda hassasiyet gösterilmesi için yapılan tüm çağrıların duymazdan gelindiğini göstermektedir.” diye konuştu.
916 yıl kilise, 481 yıl cami olarak görev yaptı
Ayasofya, bir ‘ibadethane’ olmanın çok ötesinde anlamlar taşıyor. Dünya mirası listesinde yer alan muhteşem bir tarihi eser. İki kez halk ayaklanmalarıyla yıkıldı. Günümüze kadar gelen yapı ise Bizans İmparatoru I. Justinianus tarafından 532-537 yılları arasında inşa edildi. Ayasofya 916 yıllık kilise olarak görev yaptı. Fatih Sultan Mehmet’in 1453’te İstanbul’u almasıyla minareler eklenerek camiye dönüştürüldü. 481 yıl da cami olarak kaldı. 24 Kasım 1934’te Atatürk’ün de imzasını taşıyan Bakanlar Kurulu kararıyla, 1 Şubat 1935’ten bu yana müze olarak kullanılıyordu.
Dünya basınında birinci haber
Danıştay’ın Ayasofya kararını dünya basınında ‘son dakika’ olarak duyuruldu. AP’nin haberinde Ayasofya’nın cami olması kararının Yunanistan’la soruna yol açabileceği ifadesi yer aldı. Zaten kararın açıklanmasından hemen sonra Yunanistan’dan ilk tepkiler geldi. Reuters haber ajansı acil koduyla geçtiği haberde kararın uluslararası uyarılara karşı alındığına dikkat çekti. İngiliz yayın kuruluşu BBC internet sitesi haberde, “Türk mahkemesi, 6’ncı yüzyılda inşa edilen Ayasofya Müzesi’nin camiye dönüştürülmesinin yolunu açtı” ifadesini kullandı. New York Times (NYT) gazetesi ise ‘mimari bir mücevher’ olarak tanımladığı Ayasofya’nın mahkeme kararıyla müzeden camiye dönüştürülebileceğini yazdı. France 24, ‘harikalar harikası’ olarak tanımladığı Ayasofya’nın camiye dönüştürülmesinin önünün açıldığını yazdı. Al Jazeera News, haberi ‘Ayasofya’nın yeniden camiye dönüşmesinin yolu açıldı’ başlığıyla servis etti. NBC News ise “İstanbul’un dünyaca ünlü ikonik Ayasofya’sı camiye dönüşüyor.” ifadelerini kullandı.
