HABER-ANALİZ | SEMİH ARDIÇ
Asgarî ücret 2018’de zamlı ve asgarî geçim indirimli (AGİ/vergi iadesi) haliyle net 1.603 lira oldu. Devletin resmî raporlarında bile Türkiye’de dört kişilik ailenin 1.900 liranın altında bir gelirle geçimini idame ettirmesinin imkânsız olduğu ifade edildiği halde Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) lideri ve Reis-i Cumhur Recep Tayyip Erdoğan’ın zammı az bulan işçilere, “Elinize dizinize dursun.” bedduası ile mukabelede bulundu.
Daha vahim bir tablo daha var ki o da asgarî ücretlinin emeklilik maaşıdır. Bugün itibarıyla emeklilik şartlarını haiz biri dilekçe ile müracaat etse 718 lira 69 kuruş maaş alacak. Rakamı yanlış yazmadım. Tamı tamına 718 lira 69 kuruş emekli maaşı!
MAAŞI YÜKSEK SİGORTASI ASGARÎ İSE
En az 25 sene gece gündüz demeden çalışmış birine devletin layık gördüğü maaş bu kadar. İstanbul’da bodrum katında sobalı bir dairenin kirası ile elektrik faturasını ancak karşılayabilecek ücretle geçinmek mümkün değildir.
Esasında açlığa mahkumiyetten farksız emekli maaşı, maaşı 2-3 bin lira olduğu halde işverene maliyeti azalsın diye sigorta primi asgarî ücret üzerinden ödenen her çalışan için de geçerli olacak. Her halükârda emek yani alın teri devlet ve işveren tarafından istismar ediliyor, çalınıyor. Milyonlarca kişi emekli olduğunda bugünün rakamları ile 718 lira 69 kuruş alacağından bîhaber.
REFORM MU, İŞÇİNİN CEBİNDEKİNİ ALMAK MI?
Türkiye’de emekli maaşı 3 ayrı formülle hesaplanıyor. En yüksek aylık bağlama oranı (ABO) 2000 senesine kadar çalışmalar için uygulanıyor. 1 Ocak 2000 tarihine kadar geçen süreye ait kısmi emeklilik aylığı hesaplanırken aylık bağlama oranı işçinin (4/A sigortalısının) prim ödediği ilk 5 bin gün için yüzde 60’tır. 5 bin gün üzeri prim ödenen her 240 gün için aylık bağlama oranı yüzde 1 oranında artırılır.
Bu oranlar 1 Ocak 2000 tarihinden 1 Ekim 2008 tarihine kadar yapılan çalışmalar için daha da aşağı çekildi. ABO sigortalının toplam prim ödeme gün sayısının ilk 3 bin 600 gününün her 360 günü için yüzde 3,5, sonraki 5 bin 400 günün her 360 günü için yüzde 2 ve daha sonraki her 360 gün için yüzde 1,5 oranlarının toplamıdır.
FORMÜL ÇALIŞANLARIN ALEYHİNE
1 Ekim 2008 tarihi sonrası çalışmalar için ABO, sigortalının prim ödeme gün sayısının her 360 günü için yüzde 2 olarak tatbik ediliyor. Bu hesaplamada 360 günden eksik süreler orantılı olarak dikkate alınıyor.
Makaleye derç ettiğim tabloda görüldüğü üzere emekli maaşlarında formül hep çalışanların aleyhine işletildi. ABO, AKP’nin devr-i iktidarında mütemadiyen geriledi. AKP’nin reform diye takdim ettiği her icraat çalışanları mağdur etti. Emeklilik için lazım gelen yaş ve prim gün sayısı yukarı çıkarıldığı halde emeklilikte alınacak ücretler hızla azaldı.
1 EKİM 2008’DEN SONRA EMEKLİ OLANLAR MAĞDUR
En düşük ABO, AKP’nin çıkardığı kanunlara göre Ekim 2008 ve müteakip seneler için tatbik ediliyor. Bu tarihten itibaren sigortalılık süresi uzadıkça, özellikle asgari ücret üzerinden prim ödeyenlerin bağlanacak maaşı düşüyor.
Hal-i hazırda 718 lira 69 kuruş emekli maaşı bağlanan asgarî ücretli (ya da öyle gösterilen!), kanun 1 Ekim 2008’de değiştirilmeseydi 1.822 lira emekli maaşı alacaktı. Hükûmet en düşük emekli işçi aylığı 1.529 TL olacağını söylerken nedense asgarî ücretlinin emekli maaşını telaffuz etmiyor.
DÜZELTME VAATLERİ HAVADA KALDI
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı koltuğuna oturan her AKP’li isim aylıkların hesaplanmasındaki uçurumu kapatacaklarını vaat etse de şu ana dek müşahhas adım atılmadı. Aynı işte çalışmış, aynı tutarda prim yatırmış işçilerin maaşları emeklilik senelerine göre bu kadar değişir mi?
2000’den evvel emekli olan SSK’lının en düşük aylığı 1.402 lira. Bu aylık 2000-2008 arası için 1.100 lira, 2008 sonrası için 836 lira. 9 bin gün prim ödeyen BağKur’lunun taban maaşı ise 1.218 lira. Asgarî ücretliler ise bu tabloda en düşük maaşa reva görülüyor.
AYLIK BAĞLAMA ORANI YÜZDE 60’A ÇIKARILSIN
Maaş adaletsizliğinin giderilmesine matuf Emekliler Derneği şöyle bir teklifte bulunmuştu: “Mesela 2000 sonrası emekli olanların alt sınır aylık bağlama oranı yüzde 35’ten yüzde 60’a yükseltilirse, güncellenme katsayısı olarak büyüme oranının da yüzde 100’ü dikkate alınırsa emekli aylıklarında yaklaşık 300 lira artış olur.”
SGK açıklarını kapatmak için ‘al takke, ver külah’ derken hesaplama sistemi adaletsizlik kaynağına dönüştü.
Seneler geçtikçe emekli maaş tablosu o kadar vahim hale geldi ki derneğin son teklifi bile çarpıklığı gidermek için kâfi değil. Teklifin AKP iktidarı tarafından dikkate alınması belki mağduriyeti gidermeye matuf ilk adım olabilir.
AYLIK BAĞLAMA ORANLARI DÜŞTÜKÇE EMEKLİ MAAŞLARI DA DÜŞTÜ…
Gün sayısı 1 Ocak 2000’e kadar /1 Ocak 2000-30.09.2008 arası /1.10.2008 ve sonrası
5.040 Yüzde 60 Yüzde 43 Yüzde 28
7.200 Yüzde 69 Yüzde 55 Yüzde 40
9.000 Yüzde 76 Yüzde 65 Yüzde 50
1999’A KADAR: SSK’lı bir işçinin aylık bağlama oranı (ABO) 1999 ve evvelki dönem için, ilk 5 bin gün çalışanlara yüzde 60; 5 bin günden sonraki her 240 gün için yüzde 1 oranında artırılıyordu. 9 bin gün prim ödeyen bir işçinin ABO yüzde 76 idi. Böylece, prime esas kazancı 25 yılın ortalaması olarak bugünün parasıyla 2 bin lira olan bir işçiye, yüzde 76 ABO üzerinden 1.520 lira emekli aylığı bağlanabiliyordu.
2000-2008 ARASI: 1 Ocak 2000’de yürürlüğe giren kanunla ABO ilk 3.600 gün için yüzde 35, müteakip 5 bin 400 günün her 360 günü için yüzde 2, 9 bin günden sonraki her 360 gün için yüzde 1,5 olarak değiştirildi. Böylece 25 yıl kesintisiz (9 bin gün) prim ödeyen kişiye prime esas kazanç üzerinden bağlanabilecek aylık yüzde 76’dan 65’e düşürüldü. 1 Ocak 2000 ila 30 Eylül 2008 tarihi arasındaki çalışmalara bu oran tatbik ediliyor. Böylece 2 bin liralık prime esas kazanç üzerinden bağlanabilecek aylık tutar 1.520 liradan 1.300 liraya indirildi.
2008 SONRASI: 1 Ekim 2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 Sayılı Kanun’a göre ABO daha da düşürüldü ve her 360 gün için yüzde 2 olarak tespit edildi. Böylece 9 bin gün prim ödeyen bir kişinin aylık bağlama oranı yüzde 50’ye indirildi. 2 bin liralık prime esas kazanç misalinden devam edersek, 25 yıllık çalışma neticesinde bağlanabilecek aylık, 2000 senesini müteakip çalışmaya başlayanlar için bin liraya indirildi.