Yeni Cumhurbaşkanı Pezeşkiyan İran’ı değiştirebilir mi?

Cuma günü sandığa giden İranlılar, Mayıs ayında helikopter kazasında hayatını kaybeden İbrahim Reisi’nin yerine reformist Mesud Pezeşkiyan’ı İslam cumhuriyetinin bir sonraki cumhurbaşkanı olarak seçti.

69 yaşında bir kalp cerrahı olan Pezeşkiyan, aşırı muhafazakar Said Celili’ye karşı ikinci turda kullanılan yaklaşık 30 milyon oyun yüzde 54’ünü aldı.

Pezeşkiyan, ülkenin reformist koalisyonunun ve iktidarın sertlik yanlısı çizgide devam etmesinden korkan pek çok İranlının desteğini arkasına aldı.

Pezeşkiyan ne vaat ediyor? 

Pezeşkiyan, “İran’ı izolasyondan kurtarmak” için Batılı ülkelerle “yapıcı ilişkiler” kurulması gerektiğini savunuyor.

Yeni Cumhurbaşkanı, ABD ve diğer ülkelerle 2015 yılında imzalanan ve yaptırımların hafifletilmesi karşılığında İran’ın nükleer faaliyetlerine kısıtlamalar getiren nükleer anlaşmayı yeniden canlandırmaya çalışacağını vaat etmişti.

İran içinde ise, uzun süredir devam eden internet kısıtlamalarını hafifletme ve 2022’de Mahsa Amini’nin gözaltında ölümünden bu yana büyük bir sorun olan kadınlara zorunlu başörtüsü uygulayan polis devriyelerine “tamamen” karşı çıkma sözü verdi.

Pezeşkiyan ayrıca hükümetine daha fazla kadın ile Kürtler ve Beluciler gibi etnik azınlıkları dahil etme sözü verdi. Ekonomiye de değinen tecrübeli siyasetçi, şu anda yüzde 40 civarında seyreden enflasyonu düşürme sözü verdi.

Celili ile yaptığı bir tartışmada Pezeşkiyan, İran’ın 200 milyar dolarlık yabancı yatırıma ihtiyacı olduğunu ve bunun da ancak dünya genelindeki bağların onarılmasıyla sağlanabileceğini söyledi.

Yetkileri, vaatlerini gerçekleştirmeye yetecek mi?

İran’da cumhurbaşkanı devletin başı değil ve nihai yetki 35 yıldır Ayetullah Ali Hamaney tarafından yürütülen dini liderlik makamında bulunuyor.

Bu anlamda Pezeşkiyan, cumhurbaşkanı olarak ikinci en yüksek rütbeli pozisyona sahip olacak ve hem iç hem de dış politika üzerinde etkili olmaya çalışacak. Ekonomi politikasını belirlemek de onun yetkileri dahilinde olacak.

Ancak reformist cumhurbaşkanı, polis üzerinde sınırlı yetki sahibi olacak. Ordu ve ordunun ideolojik kolu olan Devrim Muhafızları üzerinde ise neredeyse hiç yetkisi olmayacak.

Günün sonunda Pezeşkiyan, Hamaney tarafından belirlenen devlet politikalarını uygulamakla görevlendirilecek.

Pezeşkiyan’ın işi zor

Analistler Pezeşkiyan’ın ciddi zorluklarla karşılaşacağını çünkü muhafazakarların hala devlet kurumlarına hakim olduğunu söylüyor. Bu kurumlardan biri de Mart ayında seçilen ve muhafazakarlar ile aşırı muhafazakarların hakim olduğu parlamento.

Seçimin ilk turunda aday olan Meclis Başkanı Muhammed Bakır Kalibaf ikinci turda Celili’yi destekledi. İlk turdan bir gün önce adaylıktan çekilen diğer iki aşırı muhafazakâr aday da Celili’yi destekledi.

Analistler, başörtüsü ya da başka herhangi bir ideolojik ve dini meseleyle uğraşmanın cumhurbaşkanının elinde olmadığını belirtiyor.

Uluslararası Kriz Grubu’ndan Ali Vaez, Pezeşkiyan’ın “yurtiçinde sosyal ve kültürel hakları ve yurtdışında diplomatik angajmanı” güvence altına almak için zorlu bir mücadeleyle karşı karşıya kalacağını söylüyor.

Her ne kadar diğer ülkelerle daha fazla diyalog kapılarının açılması beklense de İran’ın dış politika yaklaşımının temelden değişmesi beklenmiyor.